Roszczenia pracownicze w razie niewypłacalności pracodawcy

Roszczenia pracownicze niezrealizowane z powodu niewypłacalności pracodawcy, zaspokajane są w określonym zakresie ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP).

Wspomniana instytucja jest państwowym funduszem celowym, który w celu realizacji swych zadań został wyposażony w środki pieniężne. Dochodami FGŚP są obowiązkowe składki pochodzące od pracodawców, a także inne przychody, np. odsetki czy dotacja budżetowa. Dysponentem Funduszu jest minister właściwy ds. pracy.

Działalność FGŚP uregulowano w ustawie z dn. 13.07.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o ochronie roszczeń pracowniczych”.

Szczegółowe zasady funkcjonowania FGŚP określono w rozp. MPiPS z dn. 05.02.2008 r. w sprawie organizacji, sposobu, trybu i zakresu działania Krajowego Biura i Biur Terenowych Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (Dz.U. Nr 27, poz. 159, ze zm.).

Pracodawcy podlegający obowiązkom określonym w ustawie o ochronie roszczeń pracowniczych

W art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych określono katalog pracodawców zobowiązanych do wykonywania określonych obowiązków (m.in. opłacania składek na FGŚP). Poniżej wyszczególniono pracodawców, do których stosuje się przepisy ustawy.

Przedsiębiorcy – w rozumieniu zapisów art. 4 ust. 1 ustawy z dn. 02.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t. jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z późn. zm.) [dalej jako u.s.d.g.], czyli osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonujące we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Działalnością gospodarczą – w rozumieniu u.s.d.g. – jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Nie jest nią natomiast działalność wytwórcza w rolnictwie oraz pozostała działalność wymieniona w art. 3 u.s.d.g.
Ustawie o ochronie roszczeń pracowniczych nie podlegają ponadto wspólnicy spółek cywilnych w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Oddziały banków zagranicznych – o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 20 ustawy z dn. 29.08.1997 r. – Prawo bankowe (t. jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z późn. zm.), czyli jednostki organizacyjne banku zagranicznego wykonujące w jego imieniu i na jego rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego temu bankowi – położone na terytorium Polski. Wymienione podmioty podlegają ustawie o ochronie roszczeń pracowniczych, jeżeli odrębne przepisy nie wykluczają możliwości ogłoszenia ich upadłości na terytorium Polski.

Przedsiębiorcy zagraniczni –spełniający warunki ustalone szczegółowo w art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych – czyli przedsiębiorcy:

• pochodzący z państw członkowskich UE lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Porozumieniu Gospodarczym,

• dla których przepisy szczególne kraju pochodzenia danego podmiotu dopuszczają ogłoszenie upadłości, likwidacji lub postępowania układowego oraz

• dla których odrębne przepisy nie wykluczają możliwości ogłoszenia upadłości na terytorium Polski takiego pracodawcy.

Regulacjami ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych objęci są przedsiębiorcy zagraniczni, którzy na terenie Polski utworzyli:

• oddział, czyli wyodrębnioną i samodzielną organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywaną przez przedsiębiorcę poza siedzibą przedsiębiorcy lub głównym miejscem wykonywania działalności lub

• przedstawicielstwo – jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność wyłącznie w zakresie promocji i reklamy przedsiębiorstwa zagranicznego.

W art. 2 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych wymieniono natomiast jednostki wyłączone z zakresu jej regulacji. Ustawie nie podlegają – nawet wówczas, gdy spełniają uprzednio wymienione warunki – następujące podmioty:

• stowarzyszenia,

• fundacje,

• publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

• inne organizacje społeczne i zawodowe – podlegające obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego na podstawie art. 49 ustawy z dn. 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t. jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186, ze zm.)

— jeżeli prowadzą działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców,

• jednostki zaliczone do sektora finansów publicznych – na podstawie przepisów art. 4 ust. 1 ustawy z dn. 30.06.2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104, z późn. zm.) – czyli:

    organy władzy publicznej,

    jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki,

    jednostki budżetowe,

    zakłady budżetowe,

    gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

    państwowe i samorządowe fundusze celowe,

    państwowe szkoły wyższe,

    jednostki badawczo-rozwojowe,

    samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

    ZUS, KRUS, NFZ i zarządzane przez nie fundusze, PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,

    inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone w celu wykonywania zadań publicznych – z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego,

• osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo domowe – zatrudniające osoby wykonujące w tym gospodarstwie pracę zarobkową.

Ustawowa definicja niewypłacalności pracodawcy

W ustawie o ochronie roszczeń pracowniczych zawarto szczegółową definicję niewypłacalności pracodawcy. Okoliczności, w których zachodzi owa niewypłacalność, a także datę jej powstania, określono w art. 3–6 oraz art. 8 i 8a cyt. ustawy.

Niewypłacalność pracodawcy oraz data zaistnienia tego faktu występuje w przypadkach wymienionych poniżej.

Niewypłacalność pracodawcy zagranicznego zachodzi również wówczas, gdy właściwy sąd zagraniczny – uprawniony do wszczynania i prowadzenia postępowania upadłościowego – wyda orzeczenie o:

• wszczęciu postępowania upadłościowego,

• wszczęciu postępowania układowego lub innego podobnego, 

• braku wszczęcia postępowania upadłościowego z uwagi na stwierdzenie definitywnego zamknięcia przedsiębiorstwa albo z powodu niewystarczalności aktywów na zaspokojenie kosztów tego postępowania

— w trybie określonym szczegółowo w art. 4–5 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych.

Datą niewypłacalności jest data wydania przez właściwy sąd zagraniczny orzeczenia, o którym mowa powyżej. Przytoczone regulacje dotyczą oddziału lub przedstawicielstwa pracodawcy – którego krajem pochodzenia jest państwo należące do UE, z wyłączeniem Danii.

W przypadku pracodawcy, którego krajem pochodzenia jest Dania, Islandia, Liechtenstein lub Norwegia dodatkowym wymogiem w powyższym względzie jest uznanie upadłości zagranicznej przez właściwy polski sąd upadłościowy (art. 5 ust. 1 cyt. ustawy). Datą niewypłacalności w takim przypadku jest dzień wydania postanowienia o uznaniu zagranicznego postępowania upadłościowego.

W 2010 r. do ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych wprowadzono art. 8a, który przewiduje rozszerzenie zakresu pojęcia „niewypłacalność pracodawcy”. Powołany przepis, dodany na mocy noweli z dn. 08.01.2010 r. (Dz.U. Nr 18, poz. 100), dotyczy przypadku niewypłacalności pracodawcy w zakresie tzw. porzucenia zakładu pracy. Oznacza to, że niewypłacalność pracodawcy, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, zachodzi również w przypadku niezapokojenia roszczeń pracowniczych z powodu braku środków finansowych w okolicznościach faktycznego zaprzestania działalności przez pracodawcę, trwającego dłużej niż 2 miesiące.

Osoby uprawnione do ubiegania się o świadczenia z Funduszu

Stosownie do wymienionej powyżej regulacji, ze środków FGŚP zaspokojeniu podlegają należności osób:

• pozostających w stosunku pracy,

• zatrudnionych na podstawie umowy o pracę nakładczą,

• wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyj-nej lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z k.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,

• wykonujących pracę zarobkową na innej podstawie niż stosunek pracy na rzecz rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną

—  jeżeli z jednego (lub kilku) wymienionych powyżej tytułów podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu – na zasadach szczegółowo określonych w ustawie z dn. 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.) – zwanej dalej u.s.u.s.

Z możliwości ubiegania się o rekompensatę wyłączono:
—  członków rodziny pracodawcy:

• małżonka,

• jego własne dzieci, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione,

• rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające,

• rodzeństwo,

• wnuków, dziadków, zięciów i synowych, bratowych, szwagierek i szwagrów, a także

—  osoby wykonujące pracę zarobkową w gospodarstwie domowym.

W przypadku niewypłacalności pracodawcy rekompensacie ze środków FGŚP podlegają niezaspokojone roszczenia:

• pracowników w rozumieniu art. 10 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych,

• byłych pracowników oraz

• osób uprawnionych do renty rodzinnej – członków rodziny zmarłego pracownika lub zmarłego byłego pracownika.

Osoby uprawnione do renty rodzinnej wymieniono w art. 65 i 67 ustawy z dn. 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.). Do renty rodzinnej uprawnieni są członkowie rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Uprawnienie to dotyczy następujących członków rodziny:

• dzieci własnych, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobionych,

• przyjętych na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuków, rodzeństwa i innych dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej,

• małżonka (wdowy i wdowca),

• rodziców – również ojczyma i macochę oraz osób przysposabiających

–    spełniających jednocześnie warunki określone w art. 68–71 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Należności podlegające zaspokojeniu ze środków FGŚP

W art. 12 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych wyodrębniono trzy grupy świadczeń podlegających zaspokojeniu w razie niewypłacalności pracodawcy, a mianowicie:
 –  wynagrodzenie za pracę,
 –  składki na ubezpieczenia społeczne – należne od pracodawców na podstawie przepisów u.s.u.s. oraz
 –  inne świadczenia przysługujące pracownikom na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy:

• wynagrodzenie za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,

• wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy (zwolnienia od pracy) i za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,

• wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby – o którym mowa w art. 92 k.p.,

• wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego,

• odprawy pieniężne przysługujące na podstawie ustawy z dn. 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844, z późn. zm.),

• ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy – o którym mowa w art. 171 § 1 k.p. – należny za rok kalendarzowy, w którym ustał stosunek pracy,

• odszkodowanie, o którym mowa w art. 361 § 1 k.p., czyli należne w przypadku skrócenia okresu wypowiedzenia z trzech do najwyżej jednego miesiąca, jeżeli wypowiedzenie następuje z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z innych przyczyn niedotyczących pracowników,

• dodatek wyrównawczy, o którym mowa w art. 230 i 231 k.p. – wypłacany w przypadku przeniesienia pracownika do innej pracy, które spowodowało obniżenie dotychczasowego wynagrodzenia.

Omawiana ustawa wprowadza określone ograniczenia w zakresie dochodzenia roszczeń – należą do nich:

• ograniczenia czasowe oraz

• ograniczenie dotyczące wysokości wypłacanych należności.

Ograniczenia, o których mowa, ustalono w art. 12 ust. 3–6 oraz w art. 14 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych. Zostały one przedstawione w poniższej tabeli.
 

*  przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pracę z poprzedniego kwartału, od dnia jego ogłoszenia przez Prezesa GUS w M.P., ogłaszane na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z FUS.

Roszczenia z tytułu niewypłaconych należności – wymienionych powyżej – podlegają zaspokojeniu ze środków FGŚP również w przypadku, gdy uprawnienie do nich powstanie w dniu stanowiącym datę wystąpienia niewypłacalności lub w dniu ustania stosunku pracy.

W przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 8a ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, czyli w razie niezaspokojenia roszczeń pracowniczych z powodu braku środków finansowych w związku z faktycznym zaprzestaniem działalności przez pracodawcę, trwającym dłużej niż 2 miesiące, z FGŚP wypłaca się zaliczkę – na wniosek pracownika – na poczet niezaspokojonych przez pracodawcę roszczeń pracowniczych, w kwocie tych roszczeń, wymienionych w art. 12 ust. 2 cyt. ustawy, nie wyższej jednak od minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu wypłaty zaliczki (art. 12a ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych).

W opisanym powyżej przypadku roszczenia dotyczące:

• wynagrodzenia za pracę,

• składek ubezpieczeniowych,

• wynagrodzenia za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,

• wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy (zwolnienia od pracy) i za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy,

• wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby,

• wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego,

• dodatku wyrównawczego, określonego w art. 230 i 231 k.p.

—  zostaną zaspokojone łącznie za okres nie dłuższy niż 3 miesiące – pod warunkiem, iż będą to roszczenia innego rodzaju, składane przez te same osoby uprawnione.

Zgodnie z art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, odpowiednio określona część wynagrodzenia lub wynagrodzenie albo określona część świadczeń należna w związku z rozwiązaniem umowy o pracę bądź umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem przysługująca osobom:

• wykonującym zadania w zakresie zarządu przedsiębiorstwem oraz

• świadczącym usługi związane z zarządem przedsiębiorstwem upadłymmogą zostać ograniczone – gdy sędziakomisarz prowadzący postępowanie upadłościowe wyda stosowne postanowienie.

Roszczenia o wypłatę wymienionych należności mogą zostać – w przypadku wydania stosownego orzeczenia – ograniczone do wysokości kwoty, którą będzie można skutecznie wyegzekwować z masy upadłości przedsiębiorstwa.

W okresie od dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy spełniającego wymogi wskazane w art. 22–25 ustawy z dn. 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, ze zm.), czyli wymogi formalne, wymogi w zakresie dokumentacji dołączonej do wniosku, wymóg uprawdopodobnienia wierzytelności oraz wymóg oświadczenia co do prawdziwości danych, do dnia wydania przez sąd postanowienia w sprawie ogłoszenia upadłości, pracodawca może złożyć do kierownika BT FGŚP wniosek o wypłatę zaliczek przeznaczonych na pokrycie niezaspokojonych świadczeń pracowniczych, o których mowa w art. 12 ust. 2 ustawy
o ochronie roszczeń pracowniczych , w kwocie niewypłaconych świadczeń należnych uprawnionemu pracownikowi, nie wyższej jednak niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę, obowiązującego w dniu wypłaty zaliczki.

Wniosek obejmuje zbiorczy wykaz niezaspokojonych roszczeń pracowniczych (na temat tego wykazu – patrz: następne strony tego punktu) oraz poświadczoną za zgodność z oryginałem kopię wniosku o ogłoszenie upadłości złożonego w sądzie wraz z dołączonymi do niego dokumentami.
Wzór wspomnianego wniosku określono w zał. nr 2 do rozp. MPiPS z dn. 25.06.2010 r. w sprawie wniosków o wypłatę zaliczki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (Dz.U. Nr 119, poz. 805). W przepisach powołanego rozp. ustalono także tryb składania przez pracodawcę wniosku oraz przekazywania przez kierownika BT FGŚP środków finansowych przeznaczonych na wypłatę zaliczek.

Zaliczki, o których mowa powyżej, są wypłacane bezpośrednio pracownikowi.

»  Tryb ubiegania się o należności oraz procedura wypłaty

Dokumentację wymaganą do uzyskania świadczeń ze środków FGŚP oraz tryb składania wykazów i wniosków, a także sposób dokonywania wypłaty świadczeń uregulowano w rozp. MPiPS z dn. 28.02.2007 r. w sprawie wykazów, wniosków i wypłat świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (Dz.U. Nr 53, poz. 356). Wypłata świadczeń uruchamiana jest na podstawie:

• zbiorczego wykazu niezaspokojonych roszczeń pracowniczych („zbiorczy wykaz”) sporządzanego przez pracodawcę, syndyka, likwidatora lub inną osobę sprawującą zarząd majątkiem pracodawcy – w okresie miesiąca od daty niewypłacalności pracodawcy (zał. nr 1 do wymienionego rozp.),

• wykazu uzupełniającego sporządzanego przez ww. podmioty niezwłocznie po ustaniu stosunku pracy osób uprawnionych, jeżeli zaspokojeniu podlegają roszczenia z okresów następujących po dacie niewypłacalności pracodawcy (zał. nr 2 do rozp.),

• wniosku zgłaszanego przez pracownika, byłego pracownika lub uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego pracownika lub zmarłego byłego pracownika („wniosek indywidualny”); wzór tego wniosku określono w zał. nr 3 do omawianego rozp.

Zbiorczy wykaz oraz wykaz uzupełniający jest przygotowywany w formie pisemnej przez pracodawcę, syndyka, likwidatora lub inną osobę sprawującą zarząd majątkiem pracodawcy. Dokumenty te składa się w trzech jednobrzmiących egzemplarzach do kierownika Biura Terenowego FGŚP. Do zbiorczego wykazu dołącza się dokumentację ustaloną w § 3 ust. 3 cyt. rozp.
Wniosek indywidualny składa się w formie pisemnej kierownikowi Biura Terenowego FGŚP w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach. Zarówno w przypadku wykazów, jak i wniosku indywidualnego podmiotem, któremu składa się dokument jest kierownik Biura Terenowego FGŚP właściwego ze względu na siedzibę niewypłacalnego pracodawcy. Do wniosku indywidualnego załącza się dokumenty wymienione w § 6 ust. 2 i 3 cyt. rozp.

Podmioty składające zbiorczy wykaz i wykaz uzupełniający – niezwłocznie po otrzymaniu zaakceptowanego wykazu i środków finansowych – nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia ich otrzymania, wypłacają świadczenia osobom uprawnionym, na podstawie wykazu zaaprobowanego przez kierownika Biura Terenowego. Następnie – podmiot składający wykazy – nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania środków finansowych:

• przekazuje na rachunek bankowy, z którego je otrzymał, różnicę między kwotą otrzymaną a wypłaconą osobom uprawnionym,

• zwraca kierownikowi Biura Terenowego jeden egzemplarz zbiorczego wykazu lub wykazu uzupełniającego zawierający własnoręczny podpis otrzymania świadczeń przez osoby uprawnione oraz kopie potwierdzeń dokonania wypłaty świadczeń przekazem bankowym lub przelewem bankowym,

• przekazuje do Biura Terenowego uwiarygodnione kopie potwierdzeń odprowadzenia zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych, składek na ubezpieczenie zdrowotne i ubezpieczenia społeczne oraz przekazania należności alimentacyjnych.

W odniesieniu z kolei do wniosku indywidualnego to – zgodnie z § 8 ust. 1 cyt. rozp. – kierownik Biura Terenowego zawiadamia osobę uprawnioną oraz pracodawcę lub osobę upoważnioną do jego reprezentowania o terminie i wysokości zatwierdzonych do wypłaty z FGŚP świadczeń, a następnie dokonuje wypłaty świadczeń osobie uprawnionej w formie przelewu na rachunek bankowy wskazany przez uprawnionego lub przekazem pocztowym. W omawianej sytuacji kierownik Biura Terenowego zatwierdza do wypłaty świadczenia, uwzględniając wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia obowiązującą w dniu wypłaty, o której mowa w § 8 ust. 1 cyt. rozp.

W razie gdy kierownik Biura Terenowego FGŚP odmówi wypłaty świadczeń (w całości lub w części) jest obowiązany niezwłocznie poinformować na piśmie o nin. fakcie zainteresowane osoby – podając jednocześnie uzasadnienie odmowy (art. 20 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych). Spory powstałe w związku z odmową wypłaty świadczenia pracowniczego ze środków FGŚP rozstrzyga sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy.

W postępowaniu dotyczącym wypłaty świadczeń stosuje się odpowiednio przepisy k.p.a. – z wyjątkiem przepisów dotyczących decyzji i postanowień.

W przypadku ubiegania się przez pracownika o zaliczkę w związku z niemożnością zaspokojenia roszczeń pracowniczych przez pracodawcę wskutek faktycznego zaprzestania przez pracodawcę działalności, trwającego dłużej niż 2 miesiące (art. 8a ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych), konieczne jest złożenie przez pracownika wniosku kierownikowi BT FGŚP właściwemu ze względu na siedzibę niewypłacalnego pracodawcy. We wspomnianym wniosku pracownik jest obowiązany złożyć oświadczenie o pozostawaniu w stosunku pracy z danym pracodawcą, rodzaju niezaspokojonych roszczeń i ich wysokości oraz uprawdopodobnić fakt wystąpienia niewypłacalności pracodawcy lub dowieść faktu złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Oświadczenie, o którym mowa, pracownik składa pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, o czym powinien być poinformowany przed złożeniem oświadczenia.

Wzór wniosku określono w zał. nr 1 do rozp. MPiPS z dnia 25.06.2010 r. w sprawie wniosków o wypłatę zaliczki z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (Dz.U. Nr 119, poz. 805). Do wniosku należy dołączyć:

• informacje lub dokumenty uprawdopodobniające wystąpienie niewypłacalności pracodawcy, lub dowód złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości,

• wypełniony w części dotyczącej danych ewidencyjnych i adresu oraz podpisany przez pracownika druk zgłoszenia do ubezpieczeń ZUS ZUA.

Kierownik BT FGŚP ma prawo uzyskać informacje dotyczące niewypłacalności pracodawcy w zakresie określonym w art. 12a ust. 4–5 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych. W tym celu kierownik BT Funduszu występuje o kopię aktualnego odpisu z rejestru przedsiębiorców KRS lub zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, dotyczące niewypłacalnego pracodawcy.

Następnie kierownik BT FGŚP zawiadamia pracownika o terminie i wysokości zatwierdzonej wypłaty zaliczki, dokonuje niezwłocznie wypłaty tego świadczenia na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym na adres wskazany we wniosku pracownika. O dokonaniu wypłaty zaliczki kierownik BT FGŚP niezwłocznie zawiadamia pracodawcę, wskazując kwotę wypłaconego świadczenia oraz datę wypłaty.

»  Ochrona prawna środków przekazanych przez FGŚP

Nie jest dopuszczalna egzekucja tych środków np. na rzecz wierzycieli niewypłacalnego zakładu pracy, organów skarbowych z tytułu niewpłaconych przez pracodawcę podatków czy składek itp.

Ze świadczeń pracowniczych mogą być potrącane jedynie – zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 21 ust. 2 cyt. ustawy – następujące kwoty:

• zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,

• składki na ubezpieczenia społeczne – finansowane ze środków ubezpieczonego,

• składki na ubezpieczenie zdrowotne osób uprawnionych,

• należności alimentacyjne – na zasadach określonych w art. 87–88 k.p.

»  Obowiązek zwrotu środków przekazanych przez FGŚP

Roszczenie o zwrot środków finansowych nie przechodzi na FGŚP jedynie w przypadkach, gdy procedura wypłaty świadczeń zachodzi w związku z upadłością pracodawcy zagranicznego.

Należy pamiętać, iż roszczenia FGŚP – przy dochodzeniu zwrotu wypłaconych świadczeń – korzystają z ochrony prawnej, analogicznej jak przewidziana dla należności za pracę.

Fundusz może określić warunki zwrotu należności, w szczególności rozłożyć na raty, odroczyć termin spłaty należności lub odstąpić w całości bądź w części od dochodzenia zwrotu lub umorzyć w całości albo w części należności, gdy dochodzi zwrotu należności lub prowadzi postępowanie egzekucyjne w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej albo przedsiębiorców, któ-rzy trwale zaprzestali prowadzenia wymienionej działalności z uwagi na pozostawanie w stanie likwidacji bądź upadłości, jeżeli podjęcie takich decyzji przez Fundusz:

• prowadzi do odzyskania zwrotu wyższej kwoty niż gdyby takiej decyzji nie podjęto lub

• dochodzenie zwrotu jest związane z poniesieniem kosztów znacznie przewyższających wysokość dochodzonej kwoty, lub

• w przypadku osób fizycznych – gdy osoba ta wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną, w tym uzyskiwanie dochodu uniemożliwiającego spłacenie należności Funduszowi, nie jest w stanie spłacić należności jednorazowo lub w całości, ponieważ spowodowałoby to zbyt dotkliwe skutki dla niej i jej rodziny, w szczególności pozbawiłoby tę osobę i jej rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

Fundusz może określić warunki zwrotu należności, zwłaszcza rozłożyć na raty, odroczyć termin spłaty, gdy dochodzi zwrotu należności lub prowadzi postępowanie egzekucyjne w stosunku do przedsiębiorców, w taki sposób aby nie stanowiło to pomocy publicznej w rozumieniu przepisów o pomocy publicznej.
Powyżej wymieniona regulacja wskazuje okoliczności, w których FGŚP może umorzyć w całości bądź w części należność główną oraz (lub) odsetki od nieterminowej płatności. W szczególności, FGŚP może podjąć wymienioną decyzję, jeżeli m.in.:

• dochodzenie zwrotu lub egzekucja należności będzie związana z poniesieniem kosztów przewyższających wysokość dochodzonej kwoty,

• majątek pracodawcy nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego,

• osoba prawna lub jednostka nieposiadająca osobowości prawnej została wykreślona z rejestru i jednocześnie nie posiada majątku, z którego można by wyegzekwować należności – a odpowiedzialność nie przechodzi z mocy prawa na osoby trzecie,

• jednostka, mimo braku wykreślenia z rejestru, faktycznie nie istnieje,

• osoba fizyczna wykaże, iż ze względu na stan majątkowy lub sytuację rodzinną nie jest w stanie spłacić należności, gdyż spowodowałoby to zbyt dotkliwe skutki dla niej i dla rodziny (np. pozbawienie możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych),

• osoba fizyczna zmarła i nie pozostawiła majątku (lub majątek ten nie podlega egzekucji), a brak jest spadkobierców innych niż Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego.

FGŚP może określić warunki zwrotu należności, w szczególności rozłożyć na raty, odroczyć termin spłaty bądź odstąpić w całości lub 
w części od dochodzenia zwrotu należności, albo umorzyć w całości lub w części należności, gdy dochodzi zwrotu należności lub prowadzi postępowanie egzekucyjne w stosunku do przedsiębiorców, którzy:

• nie znajdują się w trudnej sytuacji ekonomicznej w rozumieniu pkt 9–11 Komunikatu Komisji – Wytyczne wspólnotowe dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw (Dz.Urz. UE C 244 z 01.10.2004, str. 2, z późn. zm.) zgodnie z zasadami udzielania pomocy de minimis określonymi w rozp. Komisji (WE) nr 1998/2006 z dn. 15.12.2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 traktatu do pomocy de minimis (Dz.Urz. UE L 379 z 28.12.2006, str. 5), lub
• znajdują się w trudnej sytuacji ekonomicznej w rozumieniu pkt 9–11 Komunikatu Komisji – Wytyczne wspólnotowe dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw, zgodnie z przepisami dotyczącymi pomocy publicznej na restrukturyzację.

Porozumienie w przedmiocie określenia warunków zwrotu należności przysługującej FGŚP

Stosownie do zapisów ujętych w nowej regulacji ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych (art. 23a obowiązujący od 06.10.2011 r.) Fundusz może zawrzeć z dłużnikiem, który zawarł układ z wierzycielami w postępowaniu upadłościowym, porozumienie w przedmiocie określenia warunków zwrotu należności przysługującej Funduszowi, w szczególności rozłożyć na raty, odroczyć termin spłaty należności, jeżeli prowadzi to do zwrotu należności w całości. Jeżeli warunki zwrotu, o których wyżej mowa, stanowią pomoc publiczną, porozumienie może zostać zawarte wyłącznie zgodnie z przepisami dotyczącymi pomocy publicznej na restrukturyzację w rozumieniu Komunikatu Komisji – Wytyczne wspólnotowe dotyczące pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw.