W obecnym stanie prawnym warunki, zasady i tryb udzielania pomocy materialnej uczniom (słuchaczom, wychowankom) określa rozdział 8a ustawy o systemie oświaty (u.s.o.), natomiast źródła finansowania tych świadczeń – rozdział 8 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych (u.f.z.o.). Warto zwrócić uwagę na zmiany, jakie nastąpiły w tym obszarze z końcem 2018 roku – istotne zarówno z punktu widzenia szkół, jak i organów prowadzących.
Zróżnicowany wkład własny gminy
Ważną zmianą dla samorządów jest wprowadzenie mechanizmu …
(…) różnicującego wysokość wkładu własnego gminy. Od 01.01.2019 roku obowiązują przepisy art. 70 u.f.z.o., który określa źródła finansowania świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym, stanowiąc, że na dofinansowanie tych świadczeń gmina otrzymuje dotację celową z budżetu państwa.
Do tej pory, zgodnie z ogólnymi przepisami wynikającymi z ustawy o finansach publicznych, samorząd miał obowiązek zapewnić wkład własny – w wysokości 20%. Zgodnie bowiem z art. 128 ust. 2 ustawy o finansach publicznych kwota dotacji na dofinansowanie zadań własnych bieżących i inwestycyjnych nie może stanowić więcej niż 80% kosztów realizacji zadania, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej. Od początku 2019 roku tymi odrębnymi – w stosunku do ustawy o finansach publicznych – przepisami są właśnie regulacje art. 70 ust. 4 i 5 u.f.z.o. Dlaczego?
Praktyka pokazała, że obowiązek wniesienia wkładu własnego w wysokości 20% kosztów realizacji zadania stanowił dla wielu, zwłaszcza tych mniej zamożnych gmin poważny problem i prowadził do niewykorzystania całej kwoty dotacji przeznaczonej na stypendia i zasiłki szkolne. Ustawodawca zdecydował się więc na wprowadzenie w ustawie o finansowaniu zadań oświatowych przepisów uzależniających wysokość wkładu własnego gminy od jej pozycji finansowej, wyrażanej wskaźnikiem dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w gminie.
Rozwiązania lepsze dla biedniejszych samorządów – nie 20% ich wkładu, a 5, 10 lub 20%
Zgodnie z nowymi przepisami art. 70 ust. 4 i 5 u.f.z.o. od gminy, w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca jest równy lub niższy od 40% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, wymagany jest wkład własny w wysokości 5%. Z kolei od gminy, w której wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca jest wyższy od 40% i równy lub niższy od 75% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, wymagany jest wkład własny w wysokości 10%. W przypadku pozostałych gmin – czyli tych, w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca przekracza 75% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin – wkład własny stanowi, zgodnie z ogólnymi przepisami, 20% kosztów realizacji zdania.
Ustalenie zróżnicowanej wysokości wkładu własnego ma zwiększyć możliwość udzielania stypendiów i zasiłków szkolnych w gminach biednych i średniozamożnych.
Wsparcie niezależne od miejsca zamieszkania ucznia
Dnia 15.12.2018 roku weszły w życie zmiany wprowadzone przez ustawę z dn. 22.11.2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 2245, ze zm.). Dotyczą one m.in. kwestii udzielania pomocy materialnej o charakterze motywacyjnym – czyli stypendiów za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, o których mowa w art. 90g u.s.o.
Ustawodawca wprowadził w ramach tej regulacji nowy ust. 11a, zgodnie z którym dyrektor szkoły może przyznać stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe również uczniowi zamieszkałemu poza obwodem szkoły, do której uczęszcza. Przepis ten ma w sposób niepozostawiający wątpliwości wskazać odbiorców stypendiów – jego brak powodował różną interpretację i mógł prowadzić do ograniczenia przyznawania stypendiów tylko do uczniów mieszkających w obwodzie szkoły, do której uczęszczają.
Swoboda dla gmin i rodziców
Tymczasem przepisy oświatowe pozostawiają gminom możliwość przyjmowania do szkół i przedszkoli dzieci spoza obwodu danej szkoły i gminy – dyrektorzy szkół oraz organy prowadzące swobodnie podejmują decyzje w tym zakresie.
Równe traktowanie wszystkich uczniów
Podobną zmianę wprowadzono w art. 90t u.s.o., który daje możliwość tworzenia regionalnych lub lokalnych programów wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży oraz wspierania edukacji uzdolnionych dzieci i młodzieży. Dotychczasowy ust. 4 nie wskazywał, którzy uczniowie mają być odbiorcami programów wyrównawczych i wspierających. Powodowało to różne praktyki – w regulaminach programów przyjmowanych przez j.s.t. określano np., że odbiorcami są wyłącznie uczniowie stale zamieszkujący daną gminę. Z kręgu uprawnionych wykluczano tym samym uczniów, którzy uczęszczali do szkoły funkcjonującej na terenie danej gminy, ale nie byli jej mieszkańcami.
Ustawodawca zdecydował się zatem doprecyzować art. 90t ust. 4 u.s.o., tak by ustawowo zapewnić równe traktowanie wszystkich uczniów uczęszczających do danej szkoły, bez względu na miejsce zamieszkania czy zameldowania. Nowy zapis precyzuje, że programy tworzy się dla dzieci i młodzieży pobierającej naukę na terenie danej j.s.t. bez względu na miejsce zamieszkania.
Jak wyjaśnia ustawodawca, jedynie kategoria bycia uczniem uzdolnionym osiągającym określone wyniki w nauce lub kategoria mniejszych szans edukacyjnych (barier edukacyjnych) powinny stanowić podstawę do przyznania wsparcia.
Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego
Podstawa prawna:
- Ustawa z dn. 07.09.1991 r. o systemie oświaty – Dz.U. z 2018 r. poz. 1457 z późn. zm.
- Ustawa z dn. 27.10.2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych – Dz.U. z 2017 r. poz. 2203 ze zm.
- Ustawa z dn. 14.12.2016 r. Prawo oświatowe – Dz.U. z 2018 r. poz. 996 z późn. zm.
- Ustawa z dn. 27.08.2009 r. o finansach publicznych – Dz.U. z 2017 r. poz. 2077 z późn. zm.
oprac. \m/ \mos/
