Obok rozstrzygnięcia sporu ze stosunku pracy w ramach uprzednio opisanej w pkt 3-4 procedury odrębnej, dochodzenie określonego roszczenia może być przeprowadzone w toku postępowania uproszczonego (art. 5051-50514 k.p.c.).
Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące postępowania uproszczonego zostały w znacznej mierze ukształtowane pod wpływem dwu uchwał SN: z dn. 06.03.2003 r. (III PZP 2/03, OSNAPiUS 2003/15/350) oraz z dn. 12.11.2003 r. (III PZP 13/03, OSNAP 2003/12).
Zakres stosowania przepisów o postępowaniu uproszczonym w sprawach z zakresu prawa pracy
Dochodzenie roszczeń pracowniczych w drodze postępowania uproszczonego jest szczególnie wskazane zwłaszcza ze względu na mniej sformalizowaną procedurę, z tym jednak, że może dotyczyć roszczeń o relatywnie niewielkiej wartości przedmiotu sporu. Stosownie do treści art. 5051 pkt 1 k.p.c. przepisy o postępowaniu uproszczonym stosuje się w sprawach należących do właściwości sądów rejonowych o roszczenia wynikające z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 000 zł.
Z kolei art. 50514 k.p.c. zawiera wyszczególnienie przepisów o postępowaniu z zakresu prawa pracy, których nie stosuje się w postępowaniu uproszczonym w sprawach o roszczenia ze stosunku pracy; dotyczy to następujących regulacji:
- art. 466 k.p.c. – stwarzającego pracownikowi działającemu bez adwokata lub radcy prawnego możliwość ustnego zgłaszania do protokołu powództwa oraz treści środków odwoławczych i innych pism procesowych,
- art. 467-468 k.p.c. – dotyczących wstępnego badania sprawy oraz czynności wyjaśniających,
- art. 470 k.p.c. – dotyczącego reprezentowania pozwanego (w razie podjęcia czynności wyjaśniających lub zarządzenia osobistego stawiennictwa na rozprawę) przez osobę obeznaną ze stanem faktycznym sprawy i uprawnioną do zawarcia ugody,
- art. 471 k.p.c. – określającego zasady wyznaczania terminu rozprawy,
- art. 477 k.p.c. – ustanawiającego uproszczony tryb przeprowadzania dowodów ze świadków i z przesłuchania stron,
- art. 4771 k.p.c. – dotyczącego możliwości uwzględnienia przez sąd z urzędu innego roszczenia alternatywnego.
Wszczęcie oraz przebieg postępowania uproszczonego
Wymóg stosowania urzędowych formularzy – pozew, odpowiedź na pozew, sprzeciw od wyroku zaocznego i pismo zawierające wnioski dowodowe wnoszone w postępowaniu uproszczonym powinny być sporządzone na urzędowych formularzach (art. 5052 k.p.c.).
– Dochodzenie jednego roszczenia oraz dopuszczalność łączenia roszczeń – jak stanowi art. 5053 § 1 k.p.c. jednym pozwem można dochodzić tylko jednego roszczenia.
Połączenie kilku roszczeń w jednym pozwie jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy wynikają z tej samej umowy lub umów tego samego rodzaju. W razie niedopuszczalnego połączenia w jednym pozwie kilku roszczeń przewodniczący zarządza zwrot pozwu, stosując przepisy art. 1301 k.p.c. dotyczące zwrotu pisma procesowego ze względu na uchybienia formalne.
– Dochodzenie części roszczenia – jeżeli powód dochodzi części roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe dla całego roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda. W przeciwnym wypadku sprawa rozpoznawana jest z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym.
– Niedopuszczalność zmiany powództwa, możliwość powództwa wzajemnego oraz zarzut potrącenia – w postępowaniu uproszczonym zmiana powództwa (czyli wystąpienie z nowym roszczeniem obok lub zamiast pierwotnie zgłoszonego) jest niedopuszczalna. W związku z tym nie stosuje się przepisów części ogólnej k.p.c. dotyczących interwencji głównej i ubocznej oraz przypozwania (art. 75-85), a także regulacji określających rolę sądu w zakresie wezwania do udziału w postępowaniu oraz skutków prawnych takiego wezwania (art. 194-196, 198).
Powództwo wzajemne (czyli równoległe wystąpienie stron przeciwko sobie z roszczeniami pozostającymi ze sobą w określonym związku) oraz zarzut potrącenia są dopuszczalne w postępowaniu uproszczonym, pod warunkiem jednak, że zgłoszone roszczenia nadają się do rozpoznania w tym trybie.
– Podstawy dowodowe rozstrzygnięcia sprawy – okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe nie zgłoszone w pozwie, odpowiedzi na pozew na pierwszym posiedzeniu przeznaczonym na rozprawę lub w sprzeciwie od wyroku zaocznego mogą być rozpoznawane tylko wówczas, gdy strona wykaże, że nie mogła ich powołać wcześniej lub gdy potrzeba ich powołania zaistniała później (art. 5055 § 1 k.p.c.).
Powód może przytoczyć nowe okoliczności faktyczne i wnioski dowodowe nie później niż w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu pism pozwanego wymienionych w art. 5055 § 1 k.p.c.
– Tryb wezwań w postępowaniu uproszczonym – sąd może dokonywać wezwań stron, świadków lub innych osób w sposób, który uzna za najbardziej celowy, nawet z pominięciem sposobów przewidzianych przez przepisy ogólne, jeżeli uzna to za niezbędne do przyspieszenia rozpoznania sprawy. W postępowaniu uproszczonym nie stosuje się przepisów art. 278-291 k.p.c. dotyczących wzywania biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii.
– Szczególna zawiłość sprawy – jeżeli sąd uzna, że sprawa jest szczególnie zawiła lub jej rozstrzygnięcie wymaga wiadomości specjalnych, w dalszym ciągu rozpoznaje ją z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym. W takim przypadku nie pobiera się uzupełniającej opłaty od pozwu. W związku z tym nie stosuje się art. 1303 § 2 k.p.c. dotyczącego wezwania zobowiązanego do uiszczenia należnej opłaty lub postanowienia (w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji) o obowiązku wniesienia opłaty.
– Zasądzenie odpowiedniej sumy wg oceny sądu oraz uzasadnienie wyroku – w razie gdy sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę wg swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy (art. 5056 § 3 k.p.c.).
Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku strona może zgłosić również do protokołu bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku. Dla strony, która zrzekła się doręczenia uzasadnienia wyroku, termin do wniesienia apelacji rozpoczyna bieg od dnia ogłoszenia wyroku. Strona obecna na posiedzeniu, na którym ogłoszono wyrok, może po jego ogłoszeniu w oświadczeniu złożonym do protokołu zrzec się prawa do wniesienia apelacji. W razie zrzeczenia się tego prawa przez wszystkich uprawnionych – wyrok staje się prawomocny.
Apelacja w postępowaniu uproszczonym
Podstawy apelacji oraz termin wniesienia
Apelację w postępowaniu uproszczonym można oprzeć na zarzutach:
- naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
- naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy.
Apelację wnosi się w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Po upływie tego terminu przytaczanie dalszych zarzutów jest niedopuszczalne.
Tryb postępowania apelacyjnego
Sąd w składzie jednego sędziego może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym, chyba że strona w apelacji lub w odpowiedzi na apelację zażądała przeprowadzenia rozprawy. Sąd może rozpoznać apelację na posiedzeniu niejawnym także wówczas, gdy podniesione w apelacji zarzuty są oczywiście bezzasadne.
W przypadku postępowania przed sądem II instancji nie przeprowadza się postępowania dowodowego z wyjątkiem dowodu z dokumentu (art. 50511 § 1 k.p.c.). Przepisu art. 50511 § 1 k.p.c. nie stosuje się, jeżeli apelację oparto na późniejszym wykryciu okoliczności faktycznych lub środkach dowodowych, z których strona nie mogła skorzystać przed sądem I instancji.
Uchylenie wyroku przez sąd II instancji
Jeżeli sąd II instancji stwierdzi, że zachodzi naruszenie prawa materialnego, a zgromadzone dowody nie dają wystarczających podstaw do zmiany wyroku, uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.
Uchylając zaskarżony wyrok sąd II instancji może przekazać sprawę do rozpoznania z wyłączeniem przepisów o postępowaniu uproszczonym także wówczas, gdy sprawa – stosownie do art. 5051 k.p.c. – podlega rozpoznaniu w tym postępowaniu.
Sąd II instancji oddala apelację również wtedy, gdy mimo naruszenia prawa materialnego lub przepisów postępowania albo błędnego uzasadnienia zaskarżony wyrok odpowiada prawu.
Uzasadnienie wyroku
Sąd II instancji uzasadnia z urzędu jedynie wyrok uchylający zaskarżony wyrok i przekazujący sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie wyroku sporządza się także na wniosek strony zgłoszony w terminie tygodniowym od dnia jego ogłoszenia lub doręczenia wyroku stronie, jeżeli nie był ogłoszony.
W razie gdy sąd II instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.
