Najbardziej pożądanym sposobem rozstrzygnięcia sporu o roszczenia ze stosunku pracy jest polubowne załatwienie tego sporu (art. 243 k.p.). Może to nastąpić w toku standardowego postępowania określonego przepisami prawa pracy, rozwiązanie sporu może również dojść do skutku w ramach postępowania przed komisją pojednawczą. Strony mogą ponadto zawrzeć ugodę pozasądową oraz ugodę sądową jeszcze przed wniesieniem pozwu. Procedury dotyczące powyższych kwestii omówiono w treści nin. pkt.
Komisje pojednawcze
W celu polubownego załatwienia sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy mogą być powoływane komisje pojednawcze. Oznacza to, że powołanie takiego zakładowego organu ma fakultatywny charakter. Prawem do wszczęcia postępowania przed komisją pojednawczą dysponują wyłącznie pracownicy.
Powołanie komisji oraz kwestie organizacyjne
Jeżeli pracodawca zdecyduje o powołaniu komisji pojednawczej, powinno to nastąpić w trybie porozumienia dotyczącego wspólnego powołania komisji pracodawcy i zakładowej organizacji związkowej (lub zakładowych organizacji związkowych, jeśli u danego pracodawcy działa kilka organizacji związkowych).
W przypadku gdy w zakładzie pracy nie działają związki zawodowe – powołanie komisji pojednawczej leży w kompetencji pracodawcy, który uzyskuje pozytywną opinię załogi w tej sprawie w trybie przyjętym dla konsultacji z pracownikami u danego pracodawcy.
Konsultacje ze związkami zawodowymi lub pracownikami wymagane są przy ustalaniu zasad i trybu powołania komisji, czasu trwania kadencji oraz liczby członków komisji.
Członkiem komisji może być każdy pracownik zatrudniony u danego pracodawcy, z wyłączeniem osoby zarządzającej w imieniu pracodawcy zakładem pracy, radcy prawnego oraz osoby prowadzącej sprawy osobowe, zatrudnienia i płac.
Sprawowanie obowiązków członka komisji pojednawczej jest funkcją społeczną, mimo to członek komisji zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w pracach komisji.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić komisji warunki lokalowe oraz środki techniczne umożliwiające właściwe jej funkcjonowanie. Wydatki związane z działalnością komisji pojednawczej ponosi pracodawca. Do wydatków tych zalicza się również równowartość utraconego wynagrodzenia za czas nieprzepracowany przez pracownika wskutek uczestniczenia w postępowaniu pojednawczym (art. 258 k.p.).
Zgodnie z art. 247 k.p. komisja pojednawcza wybiera ze swego grona przewodniczącego komisji oraz jego zastępców i ustala regulamin postępowania pojednawczego, uwzględniający w szczególności specyfikę organizacyjną danego zakładu pracy.
Komisja pojednawcza przeprowadza postępowanie pojednawcze w zespołach składających się co najmniej z 3 członków tej komisji.
Wszczęcie postępowania przed komisją pojednawczą
Postępowanie wszczyna się na wniosek pracownika zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu. Na wniosku stwierdza się datę jego wpływu.
W sprawach dotyczących rozwiązania, wygaśnięcia lub nawiązania stosunku pracy, wniosek do komisji wnosi się przed upływem terminów określonych w art. 264 k.p. przewidzianych na zgłoszenie odwołania lub żądania w danej sprawie skierowanego do sądu pracy. Terminy te to 7 lub 14 dni od dnia dokonania przez pracodawcę określonej czynności prawnej.
Zgłoszenie przez pracownika wniosku do komisji pojednawczej przerywa bieg terminów, o których mowa w art. 264 k.p.
Termin zakończenia postępowania przed komisją pojednawczą
Komisja powinna dążyć, aby załatwienie sprawy w drodze ugody nastąpiło w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Termin zakończenia postępowania stwierdza się w protokole posiedzenia zespołu.
Postępowanie pojednawcze kończy się z mocy prawa:
- z upływem 14 dni od dnia złożenia wniosku przez pracownika – w sprawach dotyczących rozwiązania, wygaśnięcia lub nawiązania stosunku pracy,
- z upływem 30 dni od dnia złożenia wniosku przez pracownika – w innych sprawach.
Zawarcie ugody przed komisją pojednawczą
Jeżeli postępowanie pojednawcze przed komisją kończy się ugodą, należy ten fakt odnotować w protokole posiedzenia zespołu. Protokół ugody powinien zawierać przedstawienie sprawy, której dotyczyła ugoda, treść ugody oraz podpisy stron sporu i członków zespołu.
Przepis art. 253 k.p. zakazuje zawierania ugód, które byłyby sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Zawarcie takiej ugody może zostać podważone w toku postępowania przed sądem pracy (sąd nie dopuszcza do wykonania takiej ugody lub ją ubezskutecznia).
Wykonanie ugody w trybie przepisów k.p.c.
W razie gdy zawarta przed komisją pojednawczą ugoda nie została wykonana przez pracodawcę – podlega wykonaniu w trybie przepisów k.p.c., po nadaniu jej przez sąd pracy klauzuli wykonalności.
Równocześnie sąd odmówi nadania klauzuli wykonalności, jeżeli ze złożonych akt komisji wynika, że ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Odmowa taka nie wyklucza jednak możliwości dochodzenia ustalenia niezgodności ugody z prawem bądź zasadami współżycia społecznego.
Żądanie uznania ugody za bezskuteczną
Pracownik może wystąpić do sądu pracy z żądaniem uznania ugody zawartej przed komisją pojednawczą za bezskuteczną, jeżeli uważa, że ugoda narusza jego słuszny interes.
Z żądaniem takim pracownik może wystąpić:
- przed upływem 14 dni od dnia zawarcia ugody – w sprawach roszczeń dotyczących rozwiązania, wygaśnięcia lub nawiązania stosunku pracy,
- w terminie 30 dni od daty zawarcia ugody – w innych sprawach.
Niezachowanie przez pracownika tych terminów spowoduje oddalenie powództwa przez sąd pracy.
Zawarcie ugody sądowej przed wniesieniem pozwu
Alternatywą dla postępowania przed komisją pojednawczą może być polubowne załatwienie sporu ze stosunku pracy w formie ugody sądowej zawartej przed wniesieniem pozwu w danej sprawie.
Jak już była o tym mowa – sąd powinien dążyć do zawarcia ugody (jeśli jest dopuszczalna w danej sprawie) w każdym stadium postępowania, w tym także jeszcze przed skierowaniem pozwu. Ponadto w toku czynności wyjaśniających podejmowanych przez sąd pracy należy doprowadzić do wyjaśnienia przez strony swych stanowisk oraz skłonić strony do pojednania i zawarcia ugody.
Tryb postępowania w zakresie ugody sądowej uregulowano w art. 184-186 k.p.c.
Tak więc w sprawach z zakresu prawa pracy, których charakter na to zezwala, można zawrzeć ugodę przed wniesieniem pozwu. Sąd pracy uzna jednak ugodę za niedopuszczalną, jeżeli jej treść jest niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdyby czynność ta naruszała słuszny interes pracownika.
O zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika. W wezwaniu należy zwięźle oznaczyć sprawę. Postępowanie pojednawcze przeprowadza sąd w składzie jednoosobowym.
Z posiedzenia spisuje się protokół, a jeżeli doszło do ugody, osnowę jej wciąga się do protokołu. Strony podpisują ugodę – niemożność podpisania ugody sąd stwierdza w protokole.
Jeżeli wzywający nie stawi się na posiedzenie, sąd na żądanie przeciwnika nałoży na niego obowiązek zwrotu kosztów wywołanych próbą ugodową. W przypadku gdy przeciwnik bez usprawiedliwienia nie stawi się na posiedzenie, sąd na żądanie wzywającego, który wniósł następnie w tej sprawie pozew, uwzględni koszty wywołane próbą ugodową w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Fakt zawarcia ugody sądowej oznacza sfinalizowanie postępowania w danej sprawie (umorzenie).
Zgodnie z brzmieniem art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. ugoda zawarta przed sądem stanowi tytuł egzekucyjny.
Ugoda zawarta w ramach mediacji oraz arbitrażu
Obecnie obowiązujące przepisy k.p.c. dopuszczają możliwość zawarcia ugody przez strony sporu z zakresu prawa pracy także w ramach postępowania mediacyjnego oraz postępowania przed sądem polubownym (arbitrażowym).
– Postępowanie mediacyjne – przebiega wg zasad określonych w art. 1831-18315 k.p.c. Mediację prowadzi się na podstawie umowy o mediację albo postanowienia sądu kierującego strony do mediacji. Umowa może być zawarta także przez wyrażenie przez stronę zgody na mediację, gdy druga strona złożyła wniosek o wszczęcie postępowania mediacyjnego.
W umowie o mediację strony określają w szczególności przedmiot mediacji, osobę mediatora (osobą tą nie może być sędzia, z wyjątkiem sędziów w stanie spoczynku) albo sposób wyboru mediatora.
Mediację prowadzi się przed wszczęciem postępowania, a za zgodą stron także w toku sprawy. Warto pokreślić, że sąd aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę może skierować strony do mediacji. Po zamknięciu tego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji tylko na zgodny wniosek stron. Skierowanie stron do mediacji może nastąpić tylko raz w toku postępowania.
Wszczęcie mediacji przez stronę następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie. Wniosek, o którym mowa, zawiera:
- oznaczenie stron,
- dokładnie określone żądania,
- przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie,
- podpis strony oraz wymienienie załączników,
- odpis umowy o mediację – jeżeli strony zawarły taką umowę w formie pisemnej.
Postępowanie mediacyjne nie jest jawne. Z przebiegu mediacji sporządza się protokół. We wspomnianym protokole należy zawrzeć:
- oznaczenie miejsca i czasu przeprowadzenia mediacji,
- imię, nazwisko (nazwę) i adresy stron,
- imię i nazwisko oraz adres mediatora.
W protokole umieszcza się ponadto informacje dotyczące wyniku mediacji. Protokół podpisuje mediator.
Jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem, ugodę zamieszcza się w protokole albo załącza się do niego. Strony podpisują ugodę; niemożność podpisania ugody mediator stwierdza w protokole. Zgodnie z art. 18312 § 3 k.p.c. mediator doręcza stronom odpis protokołu.
Po zawarciu ugody mediator niezwłocznie składa protokół w sądzie, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy wg właściwości ogólnej lub wyłącznej. W razie skierowania przez sąd sprawy do mediacji mediator składa protokół w sądzie rozpoznającym sprawę. W powyższych przypadkach sąd, o którym mowa, na wniosek strony niezwłocznie przeprowadza postępowanie co do zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem.
W razie gdy ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie klauzuli wykonalności; w przeciwnym przypadku sąd zatwierdza ugodę postanowieniem na posiedzeniu niejawnym.
Ugoda zawarta przed mediatorem ma, po jej zatwierdzeniu przez sąd, moc prawną ugody zawartej przed sądem i w rozumieniu art. 777 § 1 pkt 2 k.p.c. stanowi tytuł egzekucyjny.
– Postępowanie przed sądem polubownym (arbitrażowym) – toczy się wg zasad ustanowionych w art. 1154-1217 k.p.c.
Jeżeli strony zawarły ugodę przed sadem polubownym, sąd ten umarza postępowanie. Ugoda zawarta przed sądem polubownym ma moc prawną na równi z ugodą zawartą przed sądem po ich uznaniu albo po stwierdzeniu przez sąd jej wykonalności.
Ugoda zawarta przed sądem polubownym stanowi – w myśl art. 777 § 1 pkt 2 k.p.c. tytuł egzekucyjny.
