Warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu nauczyciela

Zakaz dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego

W art. 229 § 4 k.p. sformułowano zasadę mającą bezwzględnie obowiązujący charakter, zgodnie z którą pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.

Rozwinięciem powyższej kwestii jest wyrok SN z dn. 18.12.2002 r., którego sentencja stanowi, że aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 k.p. jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika (I PK 44/02, OSNAPiUS 2004/12/209). Oznacza to, że każde zdarzenie mogące wpłynąć na kondycję zdrowotną pracownika przerywa ważność orzeczenia lekarskiego i powoduje konieczność przeprowadzenia nowych badań lekarskich.

Z powyższym przepisem k.p. koresponduje art. 9 ust. 1 pkt 3 KN. Stanowi on, że stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu nauczyciela.

Wstępne badania lekarskie

Aby ustalić, czy dany nauczyciel może zostać zatrudniony na określonym stanowisku pracy, pracodawca (dyrektor szkoły) ma obowiązek skierować tego nauczyciela na wstępne badania profilaktyczne. To samo dotyczy pracowników niepedagogicznych zatrudnianych w szkołach.

Zgodnie z art. 229 § 1 k.p. wstępnym badaniom lekarskim – z zastrzeżeniem art. 229 § 1¹ k.p. – podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy,
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

W przytoczonym przepisie zawarto odniesienie do art. 229 § 1¹ k.p. – wyszczególniono w nim okoliczności, których zaistnienie powoduje brak obowiązku kierowania kandydatów do pracy na wstępne badania lekarskie. Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:

• przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu bądź wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą,
• przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

 

Drugi z wariantów przewidzianych w powyższym wyliczeniu stosuje się odpowiednio w przypadku przyjmowania do pracy osoby pozostającej jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą (art. 229 § 1² k.p.).

Wynik przeprowadzonego badania wstępnego dokumentuje się w zaświadczeniu lekarskim wg wzoru określonego w zał. nr 2 do rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332, z późn. zm.).

 

Okresowe i kontrolne badania lekarskie

Zgodnie z art. 229 § 2 k.p. pracownik podlega:

• okresowym badaniom lekarskim,
• kontrolnym badaniom lekarskim – w przypadku gdy niezdolność do pracy spowodowana chorobą trwa dłużej niż 30 dni; badanie kontrolne służy ustaleniu zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Ponadto pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających ma obowiązek zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie także:

• po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
• po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami. 

Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy w związku z dokonywanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. W razie konieczności przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdów wg zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.

Wyniki badań kontrolnych i okresowych dokumentuje się w zaświadczeniu lekarskim wg wzoru określonego w zał. nr 2 do rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r.

Jeżeli w wyniku badania lekarskiego i oceny narażeń występujących na stanowisku pracy ustalono:

• konieczność przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na ujawnienie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55 § 1 k.p.),
• że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego (art. 201 § 2 k.p.),
• że u pracownika stwierdzono objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 § 1 k.p.),
• niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie zaliczono go do żadnej z grup inwalidów (art. 231 k.p.)

–   orzeczenia lekarskie są wydawane w formie zaświadczeń wg wzoru określonego w zał. nr 3 do rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r.

Zaświadczenia lekarskie, o których mowa w zał. nr 2 i 3 cyt. rozp., w tym także dotyczące wstępnych badań lekarskich, lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne przekazuje osobie badanej i pracodawcy.

 

Zaświadczenie lekarskie stwierdzające przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią wystawia się wg zasad określonych w rozp. MZ z dn. 03.03.2006 r. w sprawie sposobu i trybu wydawania zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią (Dz.U. Nr 42, poz. 292).

 

Skierowanie na badanie profilaktyczne

Stosownie do brzmienia art. 229 § 4a k.p. wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Jak wynika z § 4 ust. 1 rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r., skierowanie na badanie lekarskie powinno zawierać:

1)  określenie badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane,

2)  w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy – określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona; w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu,

3)  w przypadku pracowników – określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony,

4)  opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, o których mowa w pkt 2 i 3, czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Urzędowy wzór skierowania na badania lekarskie został określony w załączniku nr 3a do rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r. Skierowanie na badania lekarskie jest wydawane w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje osoba kierowana na badania.

 

Zasady i tryb przeprowadzania badań profilaktycznych

Zgodnie z § 2 ust. 1 rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r. zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stanowiące zał. nr 1 do nin. rozp.

Lekarz wykonujący badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to konieczne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy bądź pracownika. Specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe stanowią część badania profilaktycznego.

Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne korzysta z zaleceń dotyczących postępowania lekarskiego w stosunku do pracowników poddanych określonym narażeniom, upowszechnianych przez instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy, a w odniesieniu do osób zatrudnionych w transporcie kolejowym także przez Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej.

Badania profilaktyczne kończą się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:

• brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku albo
• istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku

–   w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania profilaktyczne wydanym przez pracodawcę.

W sprawach dotyczących stwierdzenia zdolności danej osoby do wykonywania pracy na określonym stanowisku lekarz orzeka na podstawie wyników przeprowadzonego badania lekarskiego oraz oceny zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika, występujących na stanowisku pracy.

Oceny zagrożeń, o których wyżej mowa, lekarz dokonuje na podstawie przekazywanej przez pracodawcę informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, w tym również o aktualnych wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących na stanowiskach pracy. Wskazane jest, aby lekarz uzupełnił informacje pracodawcy o spostrzeżenia z przeprowadzonych wizytacji stanowisk pracy.

Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne dokonuje w dokumentacji medycznej pracownika opisu badania oraz wpisu treści orzeczenia.

Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne wydaje orzeczenie lekarskie – według wzoru określonego odpowiednio w zał. nr 2 lub zał. nr 3 do rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r. – osobie badanej oraz pracodawcy.

 

Koszty badań profilaktycznych oraz obowiązek przechowywania orzeczeń wydanych na ich podstawie

Badania wstępne, kontrolne i okresowe są przeprowadzane na koszt pracodawcy. Pracodawca ponosi ponadto inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy. W ramach tej opieki pracodawca pokrywa koszty:

• badań lekarskich przeprowadzonych poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań okresowych i orzekania o możliwości wykonywania dotychczasowej pracy – w przypadku konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika lub w przypadku stwierdzenia u pracownika objawów choroby zawodowej albo stwierdzenia niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie zaliczono go do żadnej z grup inwalidów,
• wykonania u pracowników – zatrudnionych na stanowiskach pracy stwarzających podobne zagrożenie – badań celowanych lub testów ekspozycyjnych, ukierunkowanych na wczesną diagnostykę ewentualnych zmian chorobowych u tych pracowników – w razie wystąpienia przypadku choroby zawodowej,
• wprowadzenia monitorowania stanu zdrowia pracowników i szkolenia pracowników w zakresie ochrony przed zagrożeniami i możliwości ograniczenia ryzyka zawodowego, jakie wiąże się z pracą wykonywaną w określonych warunkach – w razie gdy pracownicy świadczą pracę w warunkach występowania przekroczeń NDS i NDN,
• uczestniczenia lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami w komisji bhp, powołanej w trybie określonym w art. 237¹² k.p.

 

Pracodawca ma obowiązek przechowywać orzeczenia wydane na podstawie wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, o których mowa w art. 229 § 1, 2 i 5 k.p. W zależności od rodzaju przeprowadzonego badania profilaktycznego konkretne orzeczenia lekarskie umieszcza się w części A, B lub C akt osobowych pracownika.

 

Warto dodać, że zgodnie z art. 22 pkt 2 ustawy z dnia 27.06.1997 r. o służbie medycyny pracy (t. jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 1184) pracodawcy finansują wybrane przez siebie świadczenia zdrowotne z zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej, należące do zadań służby medycyny pracy określonych w art. 6 ust. 1 wymienionej ustawy.

 

Odwołanie od orzeczenia lekarskiego

Od orzeczenia lekarskiego wydanego po przeprowadzeniu badań profilaktycznych, stwierdzającego brak przeciwwskazań lub istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach opisanych przez pracodawcę w skierowaniu na te badania, przysługuje odwołanie wnoszone na piśmie. Odwołanie przysługuje osobie badanej oraz pracodawcy, który wydał skierowanie na badania lekarskie.

Zgodnie z § 5 ust. 3 rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r. odwołanie wraz z jego uzasadnieniem wnosi się w terminie 7 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem lekarza, który je wydał, do jednego z podmiotów odwoławczych, którymi są:

1)   wojewódzkie ośrodki medycyny pracy właściwe ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej, w której jest zatrudniony pracownik;

2)   instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy lub Uniwersyteckie Centrum Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy;

3)   Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej, jeżeli odwołanie dotyczy orzeczenia lekarskiego wydanego przez Kolejowy Zakład Medycyny Pracy;

4)   podmioty lecznicze utworzone i wyznaczone przez Ministra Obrony Narodowej.

Lekarz, za pośrednictwem którego jest składane odwołanie, w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania, przekazuje je wraz z dokumentacją stanowiącą podstawę wydanego orzeczenia lekarskiego do właściwego podmiotu odwoławczego (patrz: instytucje wskazane powyżej w wyliczeniu). Badania w trybie odwołania przeprowadza w terminie 14 dni od dnia otrzymania odwołania właściwy podmiot odwoławczy.

Orzeczenie lekarskie wydane w trybie odwołania jest ostateczne (§ 5 ust. 6 rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r.).