Odpowiedzialność za mienie powierzone

W świetle art. 124 § 3 oraz art. 116 k.p. to na pracodawcy ciąży obowiązek wykazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody.

Zasady odpowiedzialności za mienie powierzone pracownikowi zostały zawarte w art. 124 k.p., który brzmi:
– § 1 Pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się:
1)   pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności,
2)   narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu,
– § 2: Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wymienione w § 1, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się,
– jednocześnie § 3 tego artykułu przewiduje możliwość uwolnienia się pracownika od tej odpowiedzialności, jeśli wykaże, że szkoda nastąpiła z przyczyn od niego niezależnych, a zwłaszcza na skutek niezapewnienia przez pracodawcę odpowiednich warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.10.1975 r. w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej za szkodę w powierzonym mieniu (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 662) precyzuje przypadki odpowiedzialności pracowników za szkodę w mieniu powierzonym z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się, w odniesieniu do innego rodzaju mienia niż to, które wymieniono w art. 124 § 1 k.p. Rozporządzenie to określa reguły odpowiedzialności za szkodę powstałą w mieniu ustaloną w art. 114-116 i 118 k.p.

Pracownicy ponoszą odpowiedzialność materialną w oparciu o powyższe przepisy, jeżeli:

• wykonują pracę w magazynach posiadających osobne pomieszczenie do ekspediowania towarów i funkcjonuje w nich dozór ruchu mienia i osób. Jeżeli magazyny są wyposażone w automatyczne systemy przeładunku z przyrządami pomiarowymi i kontrolnymi, to wówczas warunek osobnego pomieszczenia ekspedycji towarów nie musi być spełniony,
• zatrudnieni są w sklepach posiadających personel nie mniejszy niż 6 osób, jak również pracujący w działach domów towarowych, jeżeli sprzedaży w tych działach towarzyszy wydawanie dowodów sprzedaży, inkaso gotówki jest przeprowadzane przez kasjera w wyodrębnionych kasach, a towary są wydawane przez inne osoby aniżeli sprzedawcy,
• zatrudnieni w sklepach samoobsługowych (lub na stoiskach samoobsługowych domów towarowych), jeśli inkaso gotówki podlega realizacji w wydzielonych kasach za pomocą kas rejestrujących.

Pracownik o takim trybie odpowiedzialności musi zostać poinformowany na piśmie, po przeprowadzonej inwentaryzacji w miejscu, gdzie zaistniała konieczność odpowiedzialności materialnej pracownika, w okresie do 1 miesiąca od daty zaistnienia tej konieczności (na podstawie § 1 ust. 2 omawianego rozporządzenia).

Pracodawca może też zastosować przepisy § 2 ust. 2 ww. rozporządzenia (w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej w powierzonym mieniu), opierając się także na zasadach zawartych w art. 114, 115, 116 i 118 k.p. w stosunku do następujących pracowników:

• zatrudnionych w magazynach nieposiadających wydzielonego pomieszczenia do wydawania towarów, ani też niemającego automatycznego systemu przeładunku towarów wyposażonego w urządzenia kontrolno-pomiarowe,
• zatrudnionych w sklepach, w których wydawanie towarów jest prowadzone przez sprzedawców,
• zatrudnionych w sklepach (i na stoiskach domów towarowych) z artykułami spożywczymi, posiadających obsługę minimum 3 osób, jak i z artykułami przemysłowymi z personelem od 3 do 5 osób, jeśli inkaso gotówki odbywa się za pośrednictwem kas rejestrujących.

Pracodawca zamierzający wprowadzić powyższe zasady odpowiedzialności materialnej winien uzyskać opinię zakładowej organizacji związkowej.

Sumy odszkodowań z tytułu szkód w mieniu powierzonym pracownikowi, na którym ciąży odpowiedzialność materialna (o której mowa w art. 124 § 2 k.p. i art. 125 k.p.) mogą zostać obniżone wtedy, gdy:

• pełnienie nadzoru nad mieniem jest utrudnione ze względu na umieszczenie tego mienia w budynkach, do których z powodu konieczności obsługi klientów posiadają również dostęp zatrudnieni w innych działach (ewentualnie osoby trzecie). Dotyczy to szczególnie pomieszczeń handlowych, w których konsumenci mają swobodny dostęp do produktów, a przyjęcie towarów jest dokonywane bez przerywania obsługi kupujących,
• obniżenie odszkodowania może być również zastosowane wobec pracowników zatrudnionych w magazynach, sklepach i jednostkach usługowych, w których praca odbywa się dłużej niż na jedną zmianę, ewentualnie, jeśli personel tych instytucji składa się co najmniej z 5 osób.

Zmniejszenie kwoty odszkodowania może nastąpić ze względu na:

• typ zaniedbań i wielkość szkody,
• stopień winy pracownika i jego dotychczasowe doświadczenie zawodowe,
• rezultaty pracy wykonywanej do momentu przewinienia,
• sytuację materialną i rodzinną pracownika,
• stopień utrudnienia pełnienia nadzoru nad powierzonym mieniem.

Ustalenie wysokości odszkodowania leży w kompetencji pracodawcy, jednak po uprzednim wysłuchaniu pracownika i po otrzymaniu opinii przedstawionej przez zakładową organizację związkową reprezentującą pracownika.