Zasady i tryb ustalania oceny pracy dyrektorów przedszkoli, szkół i placówek, w tym placówek doskonalenia nauczycieli, oraz publicznych kolegiów pracowników służb społecznych określa rozp. MEN z dn. 29.05.2018 r. w sprawie szczegółowych kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz trybu postępowania odwoławczego (Dz.U. z 2018 r. poz. 1133, ze zm.).
Przepisów ww. rozp. nie stosuje się do dyrektorów szkół i placówek artystycznych, ani też do dyrektorów zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – ocena pracy tych dyrektorów dokonywana jest według odrębnych przepisów, wydanych przez MKiDN i MS.
Zasady i tryb oceniania pracy dyrektorów
W obecnym porządku prawnym, zgodnie z art. 6a ust. 6 KN, oceny pracy:
- dyrektora szkoły,
- nauczyciela, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły,
- nauczyciela pełniącego w zastępstwie obowiązki dyrektora szkoły przez okres co najmniej 6 miesięcy,
– dokonuje organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę. W przypadku gdy organ prowadzący szkołę jest jednocześnie organem sprawującym nadzór pedagogiczny, oceny pracy dokonuje ten organ.
Jeżeli dyrektor, nauczyciel, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły, lub nauczyciel pełniący w zastępstwie obowiązki dyrektora szkoły przez okres co najmniej 6 miesięcy kierują placówką doskonalenia nauczycieli, oceny ich pracy dokonuje kurator oświaty w porozumieniu z organem prowadzącym placówkę.
Do ustalenia oceny konieczna jest zatem zgoda obu uczestniczących w procesie oceniania organów: organu prowadzącego i organu sprawujący nadzór pedagogiczny (kuratora oświaty). Użyta przez ustawodawcę formuła „w porozumieniu” oznacza wzajemne kontakty, których celem jest wypracowanie wspólnego stanowiska co do oceny pracy. Porozumienie jest formą współdziałania ww. organów i wymaga równego traktowania stanowisk obu organów uczestniczących w procesie oceniania.
W przypadku szkół (przedszkoli, placówek) prowadzonych przez j.s.t. kompetencje przewidziane dla organu prowadzącego wykonują – zgodnie z art. 91d pkt 3 KN – wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa.
Tak jak dotychczas, oceny cząstkowe pracy dyrektora szkoły ustalane są przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, organ prowadzący oraz wspólnie przez te organy.
Organ sprawujący nadzór pedagogiczny dokonuje oceny pracy dyrektora po zasięgnięciu opinii rady szkoły i zakładowych organizacji związkowych działających w tej szkole. W przypadku dyrektora kolegium pracowników służb społecznych dokonanie oceny następuje również po zasięgnięciu opinii rady programowej. Wszystkie te opinie – zgodnie z § 12 ust. 5 cyt. rozp. – są wyrażane w formie pisemnej, w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy. Opinie zawierają uzasadnienie.
Do oceny pracy dyrektora szkoły i ww. nauczycieli pełniących obowiązki dyrektora szkoły odpowiednio stosuje się przepisy art. 6a ust. 2–2b KN (określające terminy oceny pracy). Ponadto do dokonywania oceny pracy dyrektora szkoły odpowiednio stosuje się przepisy § 7 ust. 1, § 8 i § 9 cyt. rozp.
Kryteria oceny pracy dyrektora
Zgodnie z art. 6a ust. 1f KN kryteria oceny pracy dyrektora szkoły dotyczą stopnia realizacji obowiązków określonych w art. 6 i art. 7 KN oraz w art. 68 ust. 1, 5 i 6 u.p.o., a w przypadku realizowania przez dyrektora szkoły zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych – także obowiązków określonych w art. 42 ust. 2 oraz w art. 5 u.p.o.
Ustawowe obowiązki dyrektora jako podstawa oceny pracy
Szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej. Dyrektor sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole.
W myśl art. 6 KN dyrektor szkoły ma obowiązek:
- rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
- wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;
- dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
- doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły;
- kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;
- dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.
W myśl art. 7 ust. 2 KN dyrektor szkoły odpowiedzialny jest w szczególności za:
- dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły;
- realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły, podjętymi w ramach ich kompetencji stanowiących, oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę;
- tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków;
- zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym;
- zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych;
- zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę.
Zgodnie z art. 68 ust. 1, 5 i 6 u.p.o. dyrektor szkoły lub placówki w szczególności:
- kieruje działalnością szkoły lub placówki oraz reprezentuje ją na zewnątrz,
- dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły lub placówki i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły lub placówki;
- wykonuje zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę lub placówkę.
Na ocenę pracy dyrektora szkoły nie mogą mieć wpływu jego przekonania religijne i poglądy polityczne, a także odmowa wykonania przez niego polecenia służbowego, gdy odmowa taka wynikała z uzasadnionego przekonania, że wydane polecenie było sprzeczne z dobrem ucznia albo dobrem publicznym.
Ministerialne kryteria oceny pracy dyrektora
Ministerialne kryteria, które brane są pod uwagę przy ocenie pracy dyrektora szkoły, określa § 12 cyt. rozp. Obejmują one:
1) organizowanie pracy szkoły zgodnie z przepisami prawa;
2) planowanie i organizowanie pracy rady pedagogicznej, realizowanie zadań zgodnie z uchwałami stanowiącymi rady pedagogicznej i rady szkoły, o ile organy te działają, a także zgodnie z rozstrzygnięciami organu sprawującego nadzór pedagogiczny i organu pro-wadzącego szkołę;
3) współdziałanie z innymi organami szkoły oraz zapewnienie efektywnego przepływu informacji pomiędzy tymi organami;
4) prawidłowość prowadzenia i przechowywania dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej lub innej dokumentacji dotyczącej realizowania zadań statutowych szkoły;
5) tworzenie warunków do realizacji zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz zapewnienie uczniom i nauczycielom bezpieczeństwa w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;
6) sprawowanie nadzoru pedagogicznego;
7) wdrażanie działań zapewniających podnoszenie jakości pracy szkoły;
8) zapewnienie uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz realizację zaleceń wynikających z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego;
9) podejmowanie działań wychowawczych i profilaktycznych w szkole oraz tworzenie warunków do działań prozdrowotnych;
10) tworzenie warunków do respektowania praw dziecka i praw ucznia, w tym praw ucznia niepełnosprawnego, upowszechnianie wiedzy o tych prawach, podejmowanie działań mających na celu wspieranie rozwoju uczniów, w tym uczniów niepełnosprawnych, oraz tworzenie warunków do aktywnego i pełnego uczestnictwa uczniów w życiu szkoły i środowiska pozaszkolnego;
11) wspieranie nauczycieli w rozwoju i doskonaleniu zawodowym;
12) doskonalenie własnych kompetencji kierowniczych;
13) współpracę ze środowiskiem lokalnym i partnerami społecznymi oraz budowanie pozytywnego wizerunku szkoły;
14) prawidłowość dysponowania przyznanymi szkole środkami budżetowymi oraz pozyskanymi przez szkołę środkami pochodzącymi z innych źródeł;
15) prawidłowość wykonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w stosunku do pracowników szkoły, w tym dokonywania oceny ich pracy.
Kierując się powyższymi kryteriami, organy uprawnione do oceny pracy dyrektora szkoły dokonują cząstkowej oceny, tj.:
- organ sprawujący nadzór pedagogiczny (w przypadku dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli – kurator oświaty) – ocenia spełnienie kryteriów, o których mowa w ww. pkt 6, 7 i 10;
- organ prowadzący szkołę – ocenia spełnienie kryteriów, o których mowa w ww. pkt 14 i 15;
- organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę (w przypadku gdy organ sprawujący nadzór pedagogiczny jest jednocześnie organem prowadzącym szkołę – organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a w przypadku dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli – kurator oświaty) – ocenia spełnienie kryteriów, o których mowa w ww. pkt 1–5, 8, 9 i 11–13.
Dodatkowo organ sprawujący nadzór pedagogiczny (w przypadku dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli – kurator oświaty) dokonuje oceny cząstkowej kryteriów określonych w § 12 ust. 2 i 3 cyt. rozp. Dotyczą one dyrektorów będących nauczycielami. Zgodnie z tymi przepisami, jeżeli dyrektor szkoły realizuje zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, to kryteria oceny jego pracy obejmują także kryteria określone w § 4 ust. 1 pkt 1–4 albo § 5 cyt. rozp., w zależności od posiadanego stopnia awansu zawodowego (mianowanego lub dyplomowanego). Z kolei w przypadku nierealizowania przez dyrektora szkoły zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych kryteria oceny pracy dyrektora obejmują tylko wybrane kryteria określone w § 2 ust. 1 pkt 3 i 5 oraz § 4 ust. 1 pkt 2, z zastrzeżeniem § 4 ust. 2 cyt. rozp.
Ustalenie oceny pracy dyrektora
Zgodnie z § 12 ust. 7 cyt. rozp. ocenę pracy dyrektora szkoły ustala się po ustaleniu poziomu spełniania wszystkich kryteriów oceny pracy dyrektora, z uwzględnieniem wyłączeń, o których mowa w § 2 ust. 2 i § 4 ust. 2 cyt. rozp.
Do oceny pracy dyrektora szkoły odpowiednio stosuje się przepisy § 6 ust. 1a i 2 cyt. rozp., co oznacza, że poziom spełniania każdego kryterium jest oceniany w skali od 0 do 3 punktów oraz że w przypadku ustalenia poziomu spełniania kryteriów oceny pracy na poziomie:
- 95% i powyżej – dyrektor otrzymuje ocenę wyróżniającą;
- 80% i powyżej – dyrektor otrzymuje ocenę bardzo dobrą;
- 55% i powyżej – dyrektor otrzymuje ocenę dobrą;
- poniżej 55% – dyrektor otrzymuje ocenę negatywną.
Ponowne ustalenie oceny pracy dyrektora
Zgodnie z art. 6a ust. 9 pkt 1 KN od ustalonej oceny pracy, w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia, dyrektorowi szkoły, nauczycielowi, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły, oraz nauczycielowi pełniącemu w zastępstwie obowiązki dyrektora szkoły przez okres co najmniej 6 miesięcy, przysługuje prawo złożenia wniosku o ponowne ustalenie oceny jego pracy do organu, który tę ocenę ustalił.
Powyższe uprawnienie przysługuje także dyrektorowi placówki doskonalenia nauczycieli, nauczycielowi, któremu czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli, oraz nauczycielowi pełniącemu w zastępstwie obowiązki dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli przez okres co najmniej 6 miesięcy.
Wniosek o ponowne ustalenie oceny pracy rozpatruje zespół oceniający powołany przez organ, który tę ocenę ustalił. Szczegóły określono w przepisach wykonawczych.
I tak, zgodnie z § 13 ust. 1 cyt. rozp., wniosek dyrektora szkoły o ponowne ustalenie oceny pracy rozpatruje powołany przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny zespół oceniający w składzie:
- przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, jako przewodniczący zespołu;
- przedstawiciel organu prowadzącego;
- przedstawiciel rodziców wchodzący w skład rady szkoły, a w szkole, w której rada szkoły nie została powołana – przedstawiciel rady rodziców; tego przepisu nie stosuje się w szkołach, w których nie tworzy się rad rodziców;
- nauczyciel-doradca metodyczny lub nauczyciel-konsultant – powołany na wniosek ocenianego dyrektora szkoły;
- przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez ocenianego dyrektora szkoły – powołany na jego wniosek.
W przypadku dyrektora kolegium pracowników służb społecznych wniosek o ponowne ustalenie oceny pracy rozpatruje zespół oceniający, powołany przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, w składzie:
- przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, jako przewodniczący zespołu;
- przedstawiciel organu prowadzącego;
- przedstawiciel uczelni sprawującej opiekę naukowo-dydaktyczną nad kolegium pracowników służb społecznych – wskazany przez rektora;
- przedstawiciel rady programowej;
- przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez ocenianego dyrektora – powołany na jego wniosek.
Z kolei wniosek o ponowne ustalenie oceny pracy dyrektora placówki doskonalenia nauczycieli rozpatruje zespół oceniający, powołany przez kuratora oświaty, w składzie:
- przedstawiciel kuratora oświaty, jako przewodniczący zespołu;
- przedstawiciel organu prowadzącego;
- przedstawiciel zakładowej organizacji związkowej wskazanej przez ocenianego dyrektora – powołany na jego wniosek.
W przypadku gdy organ prowadzący szkołę jest jednocześnie organem sprawującym nadzór pedagogiczny, w skład zespołu oceniającego wchodzi dwóch przedstawicieli organu sprawującego nadzór pedagogiczny, z których jednego wyznacza się na przewodniczącego zespołu.
W skład zespołu oceniającego nie mogą wchodzić osoby uczestniczące w dokonywaniu oceny pracy, od której dyrektor szkoły się odwołuje.
Zespół oceniający rozpatruje wniosek o ponowne ustalenie oceny pracy po uprzednim wysłuchaniu dyrektora szkoły. Organ, który powołał zespół oceniający, nie później niż na 5 dni roboczych przed terminem posiedzenia zespołu, na którym dyrektor ma zostać wysłuchany, zawiadamia dyrektora o tym posiedzeniu. Niestawienie się dyrektora, mimo prawidłowego zawiadomienia, nie wstrzymuje rozpatrywania odwołania przez zespół oceniający i wydania rozstrzygnięcia.
Rozstrzygnięcia zespołu oceniającego podejmowane są zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym w obecności co najmniej 2/3 członków zespołu. W przypadku równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego zespołu.
Zespół oceniający sporządza pisemne uzasadnienie rozstrzygnięcia. Rozstrzygnięcie zespołu oceniającego oraz jego uzasadnienie podpisuje przewodniczący zespołu.
Organ sprawujący nadzór pedagogiczny (lub kurator oświaty w przypadku placówek doskonalenia nauczycieli), w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku o ponowne ustalenie oceny pracy dyrektora, po rozpatrzeniu wniosku przez zespół oceniający, podejmuje decyzję, tj.:
- podtrzymuje ocenę pracy dyrektora, albo
- uchyla ocenę pracy dyrektora oraz ustala nową ocenę pracy, albo
- uchyla ocenę pracy dyrektora i przekazuje sprawę do ponownego ustalenia oceny pracy, jeżeli ocena pracy została dokonana z naruszeniem prawa.
W przypadku podjęcia rozstrzygnięcia polegającego na uchyleniu oceny pracy dyrektora oraz ustaleniu nowej oceny pracy – do ustalenia nowej oceny pracy stosuje się przepisy § 9 ust. 2 i 3 cyt. rozp.
Ocena pracy ustalona przez organ w wyniku wniosku o ponowne ustalenie oceny pracy jest sporządzana w formie pisemnej i zawiera uzasadnienie. Ocena ta jest ostateczna.
Negatywna ocena pracy jako podstawa odwołania dyrektora bez wypowiedzenia
Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. b u.p.o. organ, który powierzył nauczycielowi stanowisko kierownicze w szkole lub placówce, odwołuje nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w razie ustalenia negatywnej oceny pracy lub negatywnej oceny wykonywania zadań wymienionych w art. 57 ust. 2 u.p.o. w trybie określonym przepisami w sprawie oceny pracy nauczycieli – bez wypowiedzenia.
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że wystarczającą przesłanką do odwołania dyrektora jest negatywna ocena cząstkowa – ustalona albo w zakresie spraw administracyjno-finansowych (zadania wymienione w art. 57 ust. 2 u.p.o.), albo w zakresie pozostałych obowiązków i zadań dyrektora, albo w obu tych obszarach łącznie.
Regulacja art. 66 u.p.o. traktuje negatywną ocenę pracy dyrektora szkoły jako samodzielną podstawę do odwołania nauczyciela z tego stanowiska i wyraźnie odróżnia ją od instytucji odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia „w szczególnie uzasadnionych przypadkach”. Oznacza to, że negatywna ocena pracy nie stanowi „szczególnie uzasadnionego przypadku” w rozumieniu art. 66 ust. 1 pkt 2 u.p.o. Zwrócił na to uwagę NSA w wyroku z dn. 19.11.2010 r. (sygn. akt I OSK 1530/10), analizując poprzedni stan prawny: Pojęcie „przypadki szczególnie uzasadnione” jest pojęciem ogólnym, niedookreślonym, lecz z pewnością nie dotyczy negatywnej oceny pracy i negatywnej oceny wykonywanych zadań przez nauczyciela, gdyż te okoliczności zostały unormowane w innym przepisie, tj. art. 38 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o systemie oświaty.
Należy podkreślić, że sąd administracyjny nie ocenia pracy dyrektora szkoły, lecz bada jedynie, czy nie było nieprawidłowości przy wydaniu opinii uzasadniającej jego odwołanie. W orzeczeniu NSA z dnia 17.06.2015 r. (sygn. akt I OSK 528/15) wskazano: Sąd administracyjny, badając zgodność z prawem zarządzenia o odwołaniu dyrektora, koncentruje się wyłącznie na ustaleniu, czy odwołanie dyrektora było poprzedzone wydaniem wobec niego negatywnej opinii oraz czy opinia ta została wydana w ramach przepisanej prawem procedury. Sąd nie ocenia zasadności oceny pracy nauczyciela.
Do kwestii proceduralnych musiał się odnieść WSA w Gdańsku, który rozpatrywał skargę dyrektora gimnazjum odwołanego ze stanowiska w związku z negatywną oceną pracy. W uzasadnieniu orzeczenia z dn. 06.11.2014 (sygn. akt III SA/Gd 685/14) sędziowie orzekli: Sąd dostrzega, że wydanie negatywnej oceny pracy nastąpiło po upływie terminu 3 miesięcy od dnia wpływu wniosku kuratora o dokonanie tej oceny. W ocenie Sądu jest to jednak uchybienie, którego w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie można zakwalifikować jako naruszenia przepisów prawa dającego podstawę do wznowienia postępowania lub w inny sposób mogącego mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Zgodnie z art. 6a ust. 7 Karty Nauczyciela przy ocenie pracy dyrektora stosuje się odpowiednio art. 6a ust. 2 cyt. ustawy, zgodnie z którym ocena pracy nauczyciela powinna być dokonana w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia złożenia wniosku. W ocenie Sądu w przypadku opinii pracy dyrektora odpowiednie stosowanie przepisu art. 6a ust. 2 ustawy wskazuje, że opisany termin jest terminem instrukcyjnym o charakterze dyscyplinującym. Tryb ustalenia oceny dyrektora szkoły angażuje we współdziałanie kilka organów i jest niewątpliwie bardziej rozbudowany niż ustalenie oceny pracy nauczyciela. W odpowiedzi na skargę organ wskazał jednocześnie, że przekroczenie terminu było spowodowane działaniami i zachowaniem samej skarżącej, która utrudniała sprawne przeprowadzenie postępowania oceniającego, nie zezwalając m.in. na zwołanie rady pedagogicznej w odpowiednim terminie.
