Nagroda jubileuszowa

Charakter prawny nagrody jubileuszowej

Nagroda jubileuszowa jest świadczeniem pieniężnym ze stosunku pracy o charakterze fakultatywnym (pracodawca nie jest zobowiązany do jej wypłaty, z wyjątkiem przypadków, gdy prawo do nagrody wynika z przepisów szczególnych lub regulacji zakładowych) należnym z tytułu wieloletniej pracy.

Świadczenie, o którym mowa, nie jest powszechne (przysługuje wyłącznie gdy przewidują to odrębne przepisy bądź postanowienia zakładowe), dlatego też obecnie nie obowiązują akty prawne systemowo normujące problematykę gratyfikacji jubileuszowej. Niektórzy pracodawcy nadal stosują pomocniczo zarz. MPiPS z dn. 23.12.1989 r.w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358), wydane na podstawie uchylonego art. 79 k.p. Przyjmuje się jednak, że przepisy wymienionego zarz. pozostają w mocy do czasu objęcia pracowników postanowieniami u.z.p. lub innymi przepisami płacowymi.

Warto w tym miejscu przytoczyć stanowisko SN wyrażone w uzasadnieniu do wyroku z dn. 09.02.2000 r., w którym sędziowie stwierdzili, że stosowanie zarz. nie jest uzależnione od odesłania do niego w u.z.p., jednocześnie dodając, że postanowienia u.z.p. wykluczają zastosowanie przepisów tego zarz., jeżeli regulują daną kwestię odmiennie, w tym także mniej korzystnie dla pracowników (I PKN 519/99, OSNAPiUS 2001/13/ 434).

Z powyższego wynika, że pracodawca ustalając zasady nabywania prawa do nagrody jubileuszowej w zakładowych przepisach płacowych może<:

• samodzielnie określić zasady nabywania i ustalania wysokości tego świadczenia oraz wliczania do stażu okresów zatrudnienia, bądź
• uwzględnić regulacje zarz. MPiPS z dn. 23.12.1989 r. 

Jeżeli pracodawca nie jest objęty przepisami szczególnymi, to wówczas decyzja o przyznawaniu nagrody jubileuszowej ma charakter uznaniowy i zależy wyłącznie od pracodawcy, ponadto może on dowolnie ukształtować warunki przyznawania i wypłacania tej nagrody. W związku z tym, u różnych pracodawców uprawnienia do tego świadczenia mogą zostać ukształtowane w sposób odmienny.

Oznacza to zatem, że nagradzanie pracowników z tytułu wieloletniej pracy jest obowiązkiem pracodawcy tylko wówczas, gdy regulacje płacowe obowiązujące w zakładzie pracy albo przepisy szczególne przewidują gratyfikację pieniężną w formie nagrody jubileuszowej.

Ustalenie zasad przyznawania oraz trybu wypłaty nagrody jubileuszowej

Pracodawca, który w przepisach wewnątrzzakładowych przewidział wypłatę gratyfikacji jubileuszowej powinien również dokładnie określić kryteria konieczne do spełnienia w celu uzyskania wspomnianego świadczenia. Poniżej przedstawiono podstawowe kwestie, jakie należy uregulować w przepisach zakładowego prawa pracy.

Ustalenie okresów zatrudnienia uprawniających do wypłaty nagrody – pracodawca może samodzielnie ustalić, jakie okresy zatrudnienia będą wliczane do stażu uprawniającego do nagrody, dopuszczalne jest także wykorzystanie zarz. MPiPS z dn. 23.12.1989 r. Zdaniem SN zarz. to nie ma zastosowania w zakresie, w jakim u.z.p. reguluje odmiennie, choćby mniej korzystnie dla pracowników, zasady ustalania okresów pracy, od których zależy nabycie prawa do nagrody jubileuszowej oraz zasady jej obliczania (wyrok SN z dn. 22.04.1998 r., I PKN 62/98, OSNAPiUS 1999/9/297).

Przepisy układowe lub regulaminowe mogą uwzględniać:

• zakładowy staż pracy (zatrudnienie w firmie pracodawcy),
• wszystkie zakończone i udokumentowane okresy pracy u innych pracodawców,
• okresy pracy w określonej branży,
• okresy inne niż zatrudnienie. 

Pracodawca może zatem uzależnić nabycie prawa do nagrody od poszczególnych lub wszystkich ww. okresów pracy bądź dodatkowo określić warunek – najczęściej jest to zakładowy staż pracy wynoszący co najmniej 5 lat lub wielokrotność tego okresu.

Jednak ustalenie okresu uprawniającego do nagrody jubileuszowej z pominięciem niektórych okresów pozostawania w stosunku pracy lub z uwzględnieniem okresów innego zatrudnienia wymaga wyraźnej podstawy prawnej, a więc konkretnej regulacji układowej, regulaminowej lub umownej (wyrok SN z 22.01.2002 r., I PKN 820/00, Pr. Pracy 2002/7-8/49).

Pracodawca ustala okresy zatrudnienia na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych pracownika. Jeżeli w dokumentacji pracowniczej, jaka dysponuje zakład pracy brak jest odpowiednich zaświadczeń, to wówczas pracownik jest obowiązany udokumentować okresy zatrudnienia uprawniające go do nagrody.

Zgodnie ze stanowiskiem SN wyrażonym w wyroku z dn. 21.12.2004 r. zasadą jest, że prawo do nagrody jubileuszowej nabywa pracownik, który w czasie zatrudnienia spełni przesłankę posiadania odpowiedniego stażu pracy (I PK 114/04, Pr. Pracy 2005/6/29).

Jeżeli pracodawca zalicza do stażu warunkującego uzyskanie nagrody inne, niepracownicze okresy, powinien je wymienić oraz określić szczegółowo zasady ich sumowania. Do okresów tych najczęściej zalicza się:

• prowadzenie indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie (art. 1 ustawy z dn. 20.07.1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy – Dz.U. Nr 54, poz. 310),
• okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych lub innych świadczeń przewidzianych w ustawie o promocji zatrudnienia,
• naukę w szkole ponadgimnazjalnej i policealnej na podstawie skierowania zakładu pracy,
• – naukę w szkole wyższej – warunkiem zaliczenia okresu nauki w szkole wyższej jest uzyskanie dyplomu ukończenia studiów lub otrzymanie dyplomu ukończenia studiów wyższych później niż w roku akademickim, w którym pracownik uzyskał absolutorium (wyrok z dn. 12.05.2004 r., I PK 455/03, OSNAPiUS 2005/3/33),
• okres zasadniczej służby wojskowej (art. 120 ustawy z dnia 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej – t. jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.).

— Podstawa wymiaru nagrody – za podstawę można przyjąć wynagrodzenie minimalne, przeciętne, jak również wynagrodzenie w wysokości przysługującej pracownikowi w dniu upływu danego okresu zatrudnienia lub w dniu wypłaty gratyfikacji.

— Sposób obliczania nagrody – wysokość nagrody najczęściej określana jest:

• procentowo – w stosunku do wynagrodzenia za pracę, w częściach ułamkowych wynagrodzenia,
• jako wielokrotność wynagrodzenia. 

W przypadku gdy pracodawca nie uregulował sposobu obliczania nagrody jubileuszowej, wysokość świadczenia oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

— Częstotliwość wypłaty nagrody – wypłata nagrody następuje po upływie okresów wskazanych przez pracodawcę, zazwyczaj raz na 5 lat. Należy podać okres, po którym po raz pierwszy przyznaje się nagrodę.

— Tryb ubiegania się o nagrodę – należy określić procedurę dokumentowania okresów zatrudnienia oraz poinformować o konieczności złożenia

— Termin wypłaty nagrody – w przypadku braku określenia terminu, nagrodę należy wypłacić niezwłocznie po nabyciu przez pracownika prawa do tego świadczenia.>

Stanowisko to zostało doprecyzowane w uchwale SN z dnia 26.02.1990 r., w której sędziowie stwierdzili, że pracownik nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w ostatnim dniu okresu pracy uprawniającego do nagrody bądź w dniu wejścia w życie przepisów wprowadzających nagrody jubileuszowe, jeżeli przepisy o wynagradzaniu albo inne przepisy nie stanowią inaczej (sygn. akt III PZP 57/89).

— Możliwość wcześniejszego przyznania nagrody – należy dokładnie określić sytuacje, w których pracownicy nabywają prawo do gratyfikacji w terminie wcześniejszym, taka sytuacja może np. wystąpić w razie przejścia pracownika na emeryturę lub rentę, któremu do nabycia prawa do nagrody z tytułu upływu kolejnego 5-lecia brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy (na ten temat wypowiedział się SN w wyroku z dn. 20.10.1998 r. I PKN 372/98 OSNAPiUS 1999/22/724), a także w przypadku uzyskania przez pracownika świadczenia przedemerytalnego.

Wymagalność nagrody jubileuszowej oraz odsetki z tytułu nieterminowej wypłaty

Zgodnie ze stanowiskiem SN wyrażonym w wyroku z dn. 19.08.1999 r. (I PKN 189/99, OSNAPiUS 2000/22/819) nagroda jubileuszowa jest wymagalna niezwłocznie po nabyciu prawa do niej i od tej chwili należą się odsetki, choćby pracownik później wykazał okoliczności stanowiące przesłanki uprawniające do nagrody, a pracodawcy nie można było przypisać winy w opóźnieniu (art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. i § 7 ust. 2 zarz. MPiPS z dn. 23.12.1998 r.).

Przywołany w cyt. wyroku przepis art. 481 § 1 k.c. stanowi, iż jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby wierzyciel nie poniósł z tego tytułu żadnej szkody i choćby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Roszczenia pracownicze o wypłatę nagrody jubileuszowej oraz termin ich przedawnienia

Stosownie do wykładni SN zawartej w uzasadnieniu do wyroku z dn. 19.08.1999 r. roszczenie o wypłatę nagrody jubileuszowej staje się wymagalne z chwilą spełnienia przesłanek nabycia do niej prawa, a więc z chwilą uzyskania odpowiedniego stażu pracy, a nie z chwilą udokumentowania przez pracownika odpowiedniego stażu pracy (I PKN 189/99, OSNAPiUS 2000/22/819).

Jeżeli pracownik udowodni odpowiedni okres zatrudnienia później, oznacza to, że nagroda była już wcześniej wymagalna. W tym przypadku pracownikowi należy niezwłocznie wypłacić nagrodę wraz z odsetkami, chociaż pracodawca nie ponosi winy z powodu wypłacenia nagrody w późniejszym terminie (o czym mowa powyżej).

W razie gdy przepisy wewnątrzzakładowe lub odrębne przepisy szczególne nie przewidują prawa do omawianej nagrody, wówczas pracownikowi nie przysługuje roszczenie o jej wypłatę(wyrok SN z dn. 23.02.1999 r., I PKN 589/98, OSNP 2000/7/272).

W innym wyroku SN sędziowie zauważyli, że powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie dają pracownikowi roszczenia o przedłużenie zatrudnienia do momentu nabycia prawa do nagrody jubileuszowej (wyrok SN z 02.06.2000 r., I PKN 682/99, OSNPiUS 2001/22/667).

Nagroda jubileuszowa przysługująca na podstawie odrębnych przepisów

Pracownicy sfery budżetowej podlegają odrębnym przepisom, które w sposób szczególny regulują ich uprawnienia płacowe, w tym także dotyczące przyznawania nagród jubileuszowych.

W tabeli poniżej zamieszczono wybrane ustawy i akty wykonawcze określające zasady nabywania, obliczania wysokości i wypłacania nagrody jubileuszowej.

Nagroda jubileuszowa przysługuje także pracownikom służb mundurowych – na zasadach przewidzianych odrębnymi przepisami. 

Ochrona nagrody jubileuszowej przed potrąceniami

Kwestie dotyczące ochrony gratyfikacji pieniężnej przed potrąceniami zostały rozstrzygnięte w orzecznictwie SN. Przyjmuje się zatem szerokie stosowanie art. 87 § 1 k.p., co oznacza, że nagroda jubileuszowa nie jest wyłączona spod działania przepisów o ochronie wynagrodzenia za pracę.

Dla przykładu można przytoczyć wyrok z dnia 17.02.2004 r. (I PK 217/03, OSNP 2004/24/419), w którym SN stwierdził, że odprawa emerytalna (art. 921 k.p.) oraz nagroda jubileuszowa (art. 773 § 3 pkt 3 k.p.) podlegają ochronie przed potrąceniami (art. 87 k.p.) jak wynagrodzenie za pracę.

Powyższy pogląd jest kontynuacją wcześniejszego orzecznictwa. W wyroku SN z 25.11.1982 r. (I PRN 118/82, OSNCP 1983/7/102) wskazano, że nagroda jubileuszowa jest elementem wynagrodzenia za pracę, a pracodawca nie może dokonywać – bez zgody pracownika – potrąceń z należnej mu nagrody jubileuszowej.

Nagroda jubileuszowa w aspekcie podatkowym i ubezpieczeniowym

Nagroda jubileuszowa jest świadczeniem mającym charakter przychodu ze stosunku pracy, a więc podlega opodatkowaniu wg tych samych zasad co wynagrodzenie za pracę.

Przychody uzyskane z tytułu nagród jubileuszowych – przysługujące pracownikowi nie częściej niż co 5 lat – nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (§ 2 ust. 1 pkt 1 rozp. MPiPS z dn. 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106, z późn. zm.).

Nagrody jubileuszowe wypłacane częściej niż co 5 lat nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jeżeli:

• rozwiązanie stosunku pracy następuje w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu wypadku przy pracy bądź choroby zawodowej albo na rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy z innych przyczyn niż ww. – w przypadku gdy do nabycia prawa do nagrody pracownikowi brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy,
• pracownik po rozwiązaniu stosunku pracy przechodzi na świadczenie przedemerytalne – jeśli do nabycia prawa do nagrody brakuje mu mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy,
• pracownik przed upływem kolejnych 5 lat uprawniających do nagrody udokumentuje zatrudnienie, które nie zostało uwzględnione przy ustalaniu prawa do poprzedniej gratyfikacji jubileuszowej – tym samym nabywa on prawo do omawianego świadczenia w okresie krótszym niż 5 lat,
• nabycie prawa do nagrody nastąpiło wskutek zmiany przepisów wewnątrzzakładowych regulujących przyznawanie omawianego świadczenia.

Wymaga także podkreślenia, że kwoty otrzymanych odsetek z tytułu nieterminowej wypłaty nagród jubileuszowych są zwolnione z opodatkowania, gdyż nagroda jubileuszowa jest świadczeniem ze stosunku pracy. Podstawą tego zwolnienia jest art. 21 ust. 1 pkt 95 ustawy z dn. 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2012 r.  poz. 361, z późn. zm.).