W oświacie najczęstszym terminem wprowadzania nowych rozwiązań jest pierwszy dzień roku szkolnego. Ta reguła dotyczy w szczególności takich zmian, które mają wpływ na proces kształcenia i wychowania uczniów – przede wszystkim zmian programowych i zmian w organizacji pracy szkoły, takich jak choćby niedawna reforma pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Jest jednak i drugi ważny termin, związany z finansowym aspektem działalności szkół i placówek – z dniem 1 stycznia każdego roku rozpoczyna się nowy rok budżetowy.
Subwencja oświatowa – więcej pieniędzy w rezerwie
Z początkiem nowego roku budżetowego o 0,15% wzrośnie rezerwa części oświatowej subwencji ogólnej – począwszy od 1 stycznia 2013 r. rezerwa będzie wynosić 0,4% łącznej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej. Zmianę w tym zakresie wprowadzono poprzez modyfikację brzmienia art. 28 ust. 2 ustawy z dn. 13.11.2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (t. jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 80, poz. 526, z późn. zm.). Nowelizacja została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 2012 r. pod poz. 354.
Przypominamy, że w 2012 r. rezerwa była dużo mniejsza niż w latach poprzednich. Od 1 stycznia 2012 r. uległa zmniejszeniu – z 0,6% do 0,25%. Jednakże sejmowe komisje: edukacji, nauki i młodzieży oraz samorządu terytorialnego i polityki regionalnej, z inicjatywy których powstał projekt wspomnianej nowelizacji, uznały, że ta obniżona kwota rezerwy nie wystarczy na pokrycie wszystkich kosztów realizacji zadań jednostek samorządu terytorialnego. Stwierdzono, że ponoszenie przez samorządy większych wydatków (np. w związku z obniżeniem wieku obowiązku szkolnego albo uruchomieniem kwalifikacyjnych kursów zawodowych) wymaga zagwarantowania w rezerwie części oświatowej subwencji ogólnej środków niezbędnych na zabezpieczenie w dochodach samorządów funduszy na sfinansowanie skutków zmian zadań w trakcie roku budżetowego.
Planowana na 2013 r. część oświatowa subwencji ogólnej dla j.s.t. wynosi 39.511.053 tys. zł i jest o 2,1% wyższa od kwoty określonej w ustawie budżetowej na rok 2012. Wzrost subwencji oraz podniesienie progu procentowego służącego do ustalenia wysokości rezerwy powoduje, że w 2013 r. do rozdysponowania będzie więcej pieniędzy niż w latach poprzednich. „Rezerwowa” pula środków do podziału między j.s.t. wyniesie 158 mln zł (w 2012 r. – 96,8 mln). Rezerwa to dla samorządów szansa na zrealizowanie zadań oświatowych, na które zabrakło pieniędzy z subwencji, bądź jednorazowych zadań, które nie zostały uwzględnione w subwencji na dany rok (m.in. remonty szkół i usuwanie skutków zdarzeń losowych). Szczegółowe kryteria podziału tych środków ustali MEN na początku przyszłego roku.
Dotacje dla niepublicznych szkół dla dorosłych
Z dniem 1 stycznia 2013 r. zmianie ulegają zasady dofinansowania działalności szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny i obowiązek nauki. W tym pojęciu mieszczą się przede wszystkim szkoły dla dorosłych. Zgodnie z nowymi regulacjami dotacja będzie przysługiwać na uczniów uczestniczących w co najmniej 50% obowiązkowych zajęć edukacyjnych w danym miesiącu.
Nowe zasady dotowania niepublicznych szkół dla dorosłych wprowadziła ustawa z dn. 27.07.2012 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r. poz. 979). Celem tej nowelizacji jest przeciwdziałanie nieuprawnionemu pobieraniu dotacji przez niepubliczne szkoły dla dorosłych oraz doprecyzowanie zasad wypłacania dotacji w miesiącach wakacyjnych.
Dotacja zależna od frekwencji
Nowelizacja uzależnia wypłatę dotacji od frekwencji uczniów na obowiązkowych zajęciach edukacyjnych. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 90 ust. 3 u.s.o. dotacje dla szkół dla dorosłych przysługują na każdego ucznia uczestniczącego w co najmniej 50% obowiązkowych zajęć edukacyjnych w danym miesiącu, w wysokości nie niższej niż 50% ustalonych w budżecie odpowiednio danej gminy lub powiatu wydatków bieżących ponoszonych w szkołach publicznych tego samego typu i rodzaju w przeliczeniu na jednego ucznia, pod warunkiem że osoba prowadząca szkołę niepubliczną poda organowi właściwemu do udzielania dotacji planowaną liczbę uczniów nie później niż do dnia 30 września roku poprzedzającego rok udzielania dotacji, z zastrzeżeniem ust. 3h oraz 3i.
Uwzględnienie poziomu uczestnictwa słuchaczy w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych w regulacji dotyczącej dotowania szkół dla dorosłych koresponduje z obecnym brzmieniem art. 20 ust. 2 u.s.o. oraz z § 24 rozp. MEN z dn. 30.04.2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 83, poz. 562, z późn. zm.). Przypomnijmy – zgodnie z pierwszym przepisem przez niespełnienie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki należy rozumieć nieusprawiedliwioną nieobecność w okresie jednego miesiąca na co najmniej 50% obowiązkowych zajęć edukacyjnych w danym typie szkoły. Z kolei zgodnie z § 24 cyt. rozp. słuchacz szkoły dla dorosłych ma obowiązek uczestniczenia w co najmniej 50% obowiązkowych zajęć edukacyjnych przewidzianych w szkolnym planie nauczania lub obowiązkowych konsultacjach. Wymóg ten wprowadzono w 2010 r. (Dz.U. z 2010 r. Nr 156 poz. 1046), by zdyscyplinować słuchaczy. Jego niespełnienie skutkuje brakiem promocji na semestr programowo wyższy i skreśleniem z listy słuchaczy.
Dotacja podmiotowa przysługuje na ucznia (słuchacza) niepublicznej szkoły posiadającej uprawnienia szkoły publicznej. Osoba skreślona z listy traci przymiot ucznia (słuchacza) – szkoła powinna zatem stracić dotację. Ta zasada nie zawsze była jednak przestrzegana. Potwierdziła to kontrola funkcjonowania szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, przeprowadzona w 2007 r. przez NIK. Ujawniono wtedy liczne nieprawidłowości, polegające przede wszystkim na zawyżaniu liczby słuchaczy w dokumentacji przebiegu nauczania. Organy prowadzące przymykały oczy na niską frekwencję i pobierały dotacje na osoby, które nie uczęszczały na zajęcia, a figurowały na listach słuchaczy. Okazało się, że dzięki takim zabiegom wiele szkół pokrywa koszty swojej działalności wyłącznie ze środków publicznych i nie angażuje środków z opłat wnoszonych przez słuchaczy.
Zmiana zasad dotowania w wakacje
Z dniem 1 stycznia 2013 r. wchodzą w życie przepisy precyzujące zasady ustania i rozliczania wysokości dotacji dla niepublicznych szkół dla dorosłych za miesiące wakacyjne (lipiec, sierpień).
Jak już wspomniano, nowe zasady dofinansowywania działalności szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, w których uczeń nie realizuje obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, wprowadziła tegoroczna, lipcowa nowelizacja ustawy o systemie oświaty.
Od początku 2013 r. obowiązywać będzie zasada, zgodnie z którą dotacja udzielana niepublicznym szkołom dla dorosłych przysługuje wyłącznie na tych uczniów, którzy uczestniczą w co najmniej 50% obowiązkowych zajęć edukacyjnych w danym miesiącu (zmienione brzmienie art. 90 ust. 3 u.s.o.). Powyższy wymóg ustawodawca rozciągnął także na dotacje wypłacane na uczniów w miesiącach wakacyjnych – zgodnie z dodanym w art. 90 ust. 3h u.s.o. dotacje dla ww. szkół przysługują za lipiec i sierpień na każdego ucznia, który w czerwcu spełnił warunek uczestniczenia w co najmniej 50% obowiązkowych zajęć edukacyjnych.
Nowelizacja usuwa także wątpliwości co do podstawy prawnej udzielania dotacji na absolwentów niepublicznych szkół dla dorosłych kończących zajęcia w kwietniu lub czerwcu. Zgodnie z art. 90 ust. 3i u.s.o. (i zawartym w tym przepisie odesłaniem do art. 90 ust. 2f u.s.o.) w przypadku niepublicznych szkół dla dorosłych, w których zajęcia dydaktyczno-wychowawcze w klasach (semestrach) programowo najwyższych kończą się w kwietniu lub czerwcu, dotacja przysługuje również na każdego absolwenta szkoły w okresie od miesiąca następującego po miesiącu, w którym ukończył szkołę, do końca roku szkolnego, w którym absolwent ukończył szkołę.
Samorządy muszą zmienić uchwały
Obowiązujące od 1 stycznia 2013 r. zmiany w dotowaniu niepublicznych szkół dla dorosłych nakładają na samorządy i organy prowadzące szkoły nowe obowiązki. Organ prowadzący szkołę będzie musiał udowodnić i udokumentować frekwencję słuchaczy. Samorządy z kolei powinny uwzględnić nowe zasady dotowania szkół dla dorosłych w uchwałach wydanych na podstawie art. 90 ust. 4 u.s.o. W akcie prawa miejscowego powinny znaleźć się zapisy dotyczące sposobu dokumentowania frekwencji do celów wypłaty dotacji, a także trybu i zasad modyfikowania kwoty dotacji w trakcie roku.
Na konieczność dostosowania uchwał samorządów zwróciła ostatnio uwagę RIO w Krakowie w uchwale z dn. 07.11.2012 r. (NR KI-411/202/12). Kolegium Izby stwierdziło nieważność uchwały rady gminy Brzeźnica m.in. w części dotyczącej zasad udzielania dotacji niepublicznym szkołom dla dorosłych. W swej uchwale radni powołali się na aktualnie obowiązujące (do końca 2012 r.) brzmienie art. 90 ust. 3 u.s.o. Jednocześnie jednak jako termin wejścia w życie badanej uchwały przyjęli dzień 1 stycznia 2013 r. RIO uznała, że taki zapis stanowi naruszenie art. 90 ust. 3 i 4 ustawy o systemie oświaty, a tym samym pozostaje w sprzeczności z art. 94 Konstytucji RP. Wskazała, że zapis art. 90 ust. 3 u.s.o. w zakresie przysługiwania dotacji tylko na ucznia, który uczestniczy w co najmniej 50% obowiązkowych zajęć edukacyjnych w danym miesiącu, został dodany przez ustawodawcę w ustawie z dn. 27.07.2012 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw i wchodzi w życie od dnia 1 stycznia 2013 r. „Rada gminy nie posiada kompetencji do modyfikowania ustawowo określonych podstaw dotacji” – podkreślono w uchwale RIO.
Co się nie zmieni?
Minimalna kwota dotacji to wciąż 50% ustalonych w budżecie gminy lub powiatu wydatków bieżących ponoszonych w szkołach publicznych tego samego typu i rodzaju w przeliczeniu na jednego ucznia. Przez użyte w tym przepisie sformułowanie „szkoły publiczne tego samego typu i rodzaju” należy rozumieć publiczne szkoły dla dorosłych odpowiadające typem niepublicznej szkole dla dorosłych – oznacza to, że dotację dla np. niepublicznego liceum ogólnokształcącego dla dorosłych należy ustalać na podstawie wydatków bieżących ponoszonych tylko w publicznych liceach ogólnokształcących dla dorosłych.
Niezmieniony pozostanie obowiązek informacyjny dotyczący planowanej liczby uczniów. Osoba prowadząca niepubliczną szkołę dla dorosłych ma obowiązek złożyć organowi właściwemu do udzielania dotacji, w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok udzielenia dotacji, informację o planowanej liczbie uczniów w przyszłym roku budżetowym. Planowana liczba uczniów powinna uwzględniać faktyczną liczbę uczniów uczących się w szkole w bieżącym roku szkolnym (do końca sierpnia), jak i przewidywaną liczbę uczniów, którzy rozpoczną naukę od 1 września.
Powyższy wymóg umożliwia samorządowi zaplanowanie odpowiednich środków na kolejny rok budżetowy. Należy podkreślić, że podanie planowanej liczby uczniów jest warunkiem uzyskania dotacji – niedochowanie tego obowiązku, a także przekroczenie ustawowego terminu skutkuje utratą prawa do dotacji. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że uchybienie temu obowiązkowi to w zasadzie jedyny przypadek, kiedy samorząd ma prawo odmówić udzielenia dotacji.
Dofinansowanie dla pracodawców kształcących młodocianych pracowników
Z dniem 1 stycznia 2013 r. zmieniają się zasady waloryzacji dofinansowania kosztów kształcenia młodocianych pracowników. Kwoty dofinansowania będą podlegały waloryzacji wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, jeżeli wskaźnik ten w roku kalendarzowym poprzedzającym rok, w którym następuje wypłata dofinansowania, wynosi co najmniej 105%.
Dofinansowanie przysługuje pracodawcom, którzy zawarli z pracownikami-uczniami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego – o ile spełnione zostały warunki określone w art. 70b ust. 1 u.s.o.
Dyrektorzy szkół i placówek oświatowych utworzą lokalne bazy danych SIO
W kwietniu 2013 r. nowy system informacji oświatowej ma osiągnąć pełną funkcjonalność. Przez pierwsze trzy miesiące nowego roku w szkołach i placówkach oświatowych budowane będą lokalne bazy danych SIO. Dla dyrektorów szkół najważniejszą datą będzie 9 kwietnia 2013 r. – ostateczny termin przekazania danych do bazy danych SIO.
Ustawa z dn. 15.04.2011 r. o systemie informacji oświatowej (Dz.U. Nr 139, poz. 814, z późn. zm.) – dalej „ustawa o SIO” weszła w życie, z pewnymi wyjątkami, z dniem 30 kwietnia 2012 r. Uruchamianie nowego SIO ma charakter sekwencyjny. W niemal dwuletnim okresie przejściowym – od 30.04.2012 r. do 01.03.2014 r. – równolegle funkcjonować będą obydwa systemy, tj. „stary” i „nowy”.
Upoważnienia dla dyrektorów szkół
Do 31 grudnia 2012 r. kierownicy wszystkich podmiotów zobowiązanych do przekazywania danych do bazy danych SIO uzyskają upoważnienia do dostępu do bazy danych SIO. Dzięki temu będą mogli dokonywać operacji w bazie danych SIO – jest to niezbędne do przekazywania danych do bazy danych SIO za pośrednictwem lokalnych baz danych SIO oraz do pozyskiwania danych określonych ustawą.
Tworzenie lokalnych baz danych
Nowy system informacji oświatowej ma dualistyczną strukturę. Obejmuje bazę danych SIO oraz lokalne bazy danych SIO. Pierwszy element to zbiór centralny, prowadzony przez MEN. Lokalne bazy danych SIO to lokalne zbiory danych tworzone i prowadzone w celu przekazywania danych do bazy danych SIO, pozyskiwania danych z bazy danych SIO oraz pozyskiwania za pośrednictwem bazy danych SIO danych ze zbioru danych osobowych PESEL.
Lokalne bazy danych SIO tworzą i prowadzą szkoły i placówki oświatowe oraz inne jednostki wykonujące zadania z zakresu oświaty (kuratoria oświaty, CKE, o.k.e.).
Od 1 stycznia 2013 r. możliwe będzie zapełnianie lokalnych baz danych. W myśl art. 5 ust. 2 ustawy o SIO w skład lokalnych baz danych SIO wchodzą takie zbiory danych SIO, jak zbiór danych o szkole lub placówce oświatowej (w przypadku lokalnej bazy danych SIO prowadzonej przez szkołę i placówkę oświatową), zbiór danych o innej jednostce wykonującej zadania z zakresu oświaty (w przypadku lokalnej bazy danych SIO prowadzonej przez inną jednostkę wykonującą zadania z zakresu oświaty), a ponadto zbiory danych o uczniach i zbiory danych o nauczycielach.
Z początkiem 2013 r. powinno wejść w życie rozp. dotyczące szczegółowego zakresu danych dziedzinowych gromadzonych w systemie informacji oświatowej oraz terminów przekazywania niektórych danych do bazy danych SIO – projekt został we wrześniu br. skierowany do uzgodnień międzyresortowych i konsultacji społecznych. Nowy akt wykonawczy określi szczegółowy zakres danych dziedzinowych, które znajdą się w zbiorach danych szkół i placówek oświatowych, zbiorach danych jednostek, zbiorach danych uczniów oraz zbiorach danych nauczycieli.
Administratorem lokalnej bazy danych SIO będzie kierownik podmiotu prowadzącego tę bazę – najczęściej dyrektor szkoły lub placówki oświatowej.
Przekazanie danych do SIO
Pierwsze przekazanie danych do bazy danych SIO nastąpi w terminie do dnia 9 kwietnia 2013 r. (art. 124 ustawy o SIO). W tym terminie podmioty zobowiązane do przekazywania danych do bazy danych SIO – czyli m.in. dyrektorzy szkół i placówek oświatowych – przekażą do tej bazy danych:
1) dane dziedzinowe do zbiorów danych szkół i placówek oświatowych;
2) dane identyfikacyjne i dane dziedzinowe do zbiorów danych innych jednostek wykonujących zadania z zakresu oświaty;
3) dane identyfikacyjne i dane dziedzinowe do zbiorów danych uczniów i zbiorów danych nauczycieli, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4.
Wszystkie dane, o których wyżej mowa, zostaną przekazane do bazy danych SIO według stanu na dzień 31 marca 2013 r.
Powołane wyżej zastrzeżenia, zawarte w art. 124 ust. 3 i 4 ustawy o SIO, stanowią, że:
- szkoła lub placówka oświatowa, w której zatrudniony jest nauczyciel, przekazuje do zbioru danych tego nauczyciela także dane dziedzinowe: o stopniu awansu zawodowego uzyskanym przez nauczyciela przed dniem 1 stycznia 2013 r. oraz o kursach kwalifikacyjnych ukończonych przez nauczyciela przed dniem 1 stycznia 2013 r.;
- szkoła lub placówka oświatowa przekazuje do bazy danych SIO dane identyfikacyjne i dane dziedzinowe uczniów dotyczące opinii i orzeczeń, o których mowa w art. 12 ustawy o SIO, wydanych do dnia 31 grudnia 2012 r., bez uprzedniej weryfikacji tych danych dziedzinowych z danymi, o których mowa w art. 8 pkt 2 lit. e, zgodnie z art. 44a tej ustawy.
Ponadto, zgodnie z art. 124 ust. 3a ustawy o SIO, poradnia psychologiczno-pedagogiczna, w tym poradnia specjalistyczna, przekazuje do bazy danych SIO dane dziedzinowe dotyczące opinii i orzeczeń, o których mowa w art. 8 pkt 2 lit. e tej ustawy, wydanych przez poradnie od dnia 1 stycznia 2013 r.
Subwencja oświatowa 2013
Do podziału części oświatowej subwencji ogólnej na rok 2013 przyjmuje się dane zgromadzone w dotychczasowym systemie informacji oświatowej (funkcjonującym na podstawie ustawy z dn. 19.02.2004 r.).
Dane zgromadzone w nowym SIO będą przyjmowane do podziału części oświatowej subwencji ogólnej od 2014 r.
Małgorzata Tabaszewska
