Charakter oraz formy pomocy materialnej

Zgodnie z art. 90c ust. 1 i 4 u.s.o. pomoc materialna udzielana uczniom ma charakter socjalny albo motywacyjny. Co istotne, uczeń może otrzymywać jednocześnie pomoc materialną o charakterze socjalnym i motywacyjnym.

Pomoc materialna o charakterze socjalnym udzielana jest w formie dwóch świadczeń:

• stypendium szkolnego,
• zasiłku szkolnego.

Pomoc materialna o charakterze motywacyjnym ma – zgodnie z art. 90c ust. 3 u.s.o. – formę stypendiów:

• stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe,
• stypendium Prezesa Rady Ministrów,
• stypendium Ministra Edukacji Narodowej,
• stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Szczegółowy sposób oraz tryb przyznawania i wypłacania trzech ostatnich z ww. stypendiów określa rozp. RM z dn. 14.06.2005 r. w sprawie stypendiów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz ministra właściwego do sprawy kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (Dz.U. Nr 106, poz. 890).

Stypendium szkolne

Zgodnie z art. 90d u.s.o. prawo do stypendium szkolnego przysługuje uczniowi znajdującemu się w trudnej sytuacji materialnej, wynikającej z niskich dochodów na osobę w rodzinie, w szczególności gdy w rodzinie tej występują: bezrobocie, niepełnosprawność, ciężka lub długotrwała choroba, wielodzietność, brak umiejętności wypełniania funkcji opiekuńczo-wychowawczych, alkoholizm lub narkomania, a także gdy rodzina jest niepełna lub wystąpiło zdarzenie losowe.

Stypendium szkolne nie przysługuje uczniowi, który otrzymuje inne stypendium o charakterze socjalnym ze środków publicznych. Przepisy u.s.o. określają jeden wyjątek – uczeń, który otrzymuje inne stypendium o charakterze socjalnym ze środków publicznych, może otrzymać stypendium szkolne w wysokości, która łącznie z pierwszym stypendium nie przekracza kwoty 2480 zł (w przypadku słuchaczy – 2232 zł).

Miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie ucznia – uprawniająca do ubiegania się o stypendium szkolne – nie może przekroczyć kwoty 528 zł netto.

W kwestii kryterium dochodowego należy zaznaczyć, że choć w przepisach ustawy z dn. 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1508, z późn. zm.) wciąż jeszcze widnieje kwota 316 zł, to zgodnie z art. 9 ust. 1 cyt. ustawy kryterium to podlega weryfikacji co 3 lata. Zweryfikowane kryteria dochodowe obowiązują od dn. 01.10 roku, w którym jest przeprowadzana weryfikacja. Ostatnia miała miejsce za sprawą rozp. RM z dn. 11.07.2018 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1358). Ustalone w rozporządzeniu, a obowiązujące od 01.10.2018 r. kryterium dochodowe, o którym mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 cyt. ustawy, wynosi 528 zł.

Sposób obliczania miesięcznego dochodu został szczegółowo określony w postanowieniach art. 8 ust. 3–13 ustawy o pomocy społecznej. Należy pamiętać, że do wspomnianego dochodu nie wlicza się m.in.:

• jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego,
• zasiłku celowego,
• wartości świadczenia w naturze,
• świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych,
• pomocy materialnej o charakterze socjalnym i motywacyjnym przysługującej na podstawie u.s.o. (stypendium szkolne i zasiłek szkolny oraz stypendia: za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, a także stypendia Prezesa RM, MEN, MKiDN).

Zgodnie z regulacjami u.s.o. stypendium szkolne może być udzielane uczniom w formie:

• całkowitego lub częściowego pokrycia kosztów udziału w zajęciach edukacyjnych, w tym wyrównawczych, wykraczających poza zajęcia realizowane w szkole w ramach planu nauczania, a także udziału w zajęciach edukacyjnych realizowanych poza szkołą;
• pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym, w tym w szczególności zakupu podręczników.

Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio do wychowanków ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych oraz słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych.

W przypadku uczniów szkół ponadpodstawowych oraz słuchaczy kolegiów stypendium szkolne może być udzielane także w formie całkowitego lub częściowego pokrycia kosztów związanych z pobieraniem nauki poza miejscem zamieszkania.

Dodatkowo jeszcze, stypendium szkolne może być udzielone w formie świadczenia pieniężnego, jeżeli organ przyznający stypendium uzna, że udzielenie stypendium w ww. formach jest niemożliwe lub – w przypadku słuchaczy kolegiów – niecelowe.

Ponadto stypendium szkolne może być udzielone w jednej lub kilku formach jednocześnie (np. w części na pokrycie kosztów zakupu podręczników, a w części na sfinansowanie dodatkowych zajęć edukacyjnych). Zasada ta nie dotyczy stypendium w formie świadczenia pieniężnego, które ustawa nakazuje traktować jako rozwiązanie ostateczne.

Podstawą służącą do wyliczenia wysokości stypendium szkolnego jest kwota, o której mowa w art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy z dn. 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2220, ze zm.), wynosząca obecnie 124 zł. Miesięcznie stypendium nie może być niższe niż 80% i wyższe niż 200% tej kwoty, czyli obecnie może wynosić od 99,20 zł do 248 zł.

Stypendium szkolne przyznawane jest na okres nie krótszy niż miesiąc i nie dłuższy niż 10 miesięcy w danym roku szkolnym, a w przypadku słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych – na okres nie krótszy niż miesiąc i nie dłuższy niż 9 miesięcy w danym roku szkolnym. W uzasadnionych przypadkach stypendium może być realizowane w okresach innych niż miesięczne lub nawet może zostać wypłacone jednorazowo.

Należy jednak pamiętać, że wartość stypendium szkolnego w danym roku szkolnym nie może przekroczyć łącznie dwudziestokrotności (a w przypadku słuchaczy kolegiów – osiemnastokrotności) kwoty określonej w art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, czyli nie może być wyższa niż odpowiednio 2480 zł i 2232 zł.

Zasiłek szkolny

Zgodnie z art. 90e ust. 1 u.s.o. zasiłek szkolny może być przyznany uczniowi znajdującemu się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej z powodu zdarzenia losowego. Wsparcie to ma charakter doraźny, a każdy przypadek powinien być rozpatrywany indywidualnie. Odmiennie niż w przypadku stypendium szkolnego, dla przyznania zasiłku szkolnego nie ma znaczenia kryterium dochodowe.

Zasiłek szkolny może być przyznany w formie świadczenia pieniężnego na pokrycie wydatków związanych z procesem edukacyjnym lub w formie pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym. Obie formy traktowane są jako równoprawne, a udzielanie zasiłku w formie pieniężnej nie zostało poddane żadnym ograniczeniom (jak w przypadku stypendium szkolnego).

Zasiłek szkolny może być przyznany raz lub kilka razy w roku, niezależnie od otrzymywanego stypendium szkolnego. Można się o niego ubiegać w terminie nie dłuższym niż 2 miesiące od wystąpienia zdarzenia uzasadniającego przyznanie tego zasiłku. Jego wysokość nie może przekroczyć jednorazowo pięciokrotności kwoty określonej w art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych – czyli 620 zł (5 x 124 zł).

Stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe

W myśl art. 90g ust. 1 u.s.o. szkoła może udzielać stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe.

Stypendium za wyniki w nauce może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysoką średnią ocen oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania – w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium.

Stypendium za osiągnięcia sportowe może być przyznane uczniowi, który uzyskał wysokie wyniki we współzawodnictwie sportowym na szczeblu co najmniej międzyszkolnym oraz co najmniej dobrą ocenę zachowania – w okresie (semestrze) poprzedzającym okres (semestr), w którym przyznaje się to stypendium.

Warunek uzyskania co najmniej dobrej oceny zachowania nie dotyczy uczniów szkół policealnych oraz szkół dla dorosłych.

Uczeń może ubiegać się o powyższe stypendia nie wcześniej niż po ukończeniu pierwszego okresu (semestru) nauki w danym typie szkoły. Należy jednak pamiętać, że:

• uczniom klas I–III szkoły podstawowej – nie udziela się obu rodzajów stypendiów,
• uczniom klasy IV szkoły podstawowej do ukończenia pierwszego okresu nauki – nie udziela się stypendium za wyniki w nauce.

Stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe wypłacane jest raz w okresie (semestrze), a jego wysokość nie może przekroczyć dwukrotności kwoty wskazanej w art. 6 ust. 2 pkt 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych – czyli 248 zł (2 x 124 zł).

Powyższe przepisy stosuje się odpowiednio do słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych.

Stypendium Prezesa Rady Ministrów

Stypendium Prezesa RM może być przyznane uczniowi szkoły dla młodzieży, której ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości. Przysługuje ono uczniowi, który:

• otrzymał promocję z wyróżnieniem, uzyskując przy tym najwyższą w danej szkole średnią ocen lub
• wykazuje szczególne uzdolnienia w co najmniej jednej dziedzinie wiedzy, uzyskując w niej najwyższe wyniki, a w pozostałych dziedzinach wiedzy wyniki co najmniej dobre.

Omawiane stypendium przyznaje się jednemu uczniowi danej szkoły na okres od września do czerwca w danym roku szkolnym. Aktualnie miesięczna wysokość tego stypendium wynosi 258 zł.

Zgodnie z rozp. RM z dn. 14.06.2005 r. wnioski o przyznanie stypendium dla uczniów spełniających ustawowe warunki sporządza samorząd uczniowski, a jeżeli nie został powołany – komisja, w skład której wchodzi od 3 do 5 uczniów wybranych przez ogół uczniów danej szkoły. Wnioski te przedstawia się radzie szkoły, a w razie jej braku – radzie pedagogicznej, w terminie do 24 czerwca roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym ma być przyznane stypendium. Rada szkoły zatwierdza jednego kandydata do stypendium (w razie jej braku, robi to rada pedagogiczna). W terminie do 10 lipca dyrektor szkoły przedstawia kuratorowi oświaty zatwierdzony wniosek. Kurator weryfikuje wnioski otrzymane od dyrektorów szkół, sporządza zbiorczą listę kandydatów i za pośrednictwem MEN przedstawia ją premierowi w terminie do 31 lipca. Wojewoda wypłaca stypendium w dwóch ratach: do 30 listopada (za okres wrzesień–grudzień) i do 30 kwietnia (za okres styczeń–czerwiec) – na rachunek bankowy ucznia lub jego rodziców (lub na ich wniosek – w inny sposób).

Stypendium MEN

Zgodnie z art. 90i u.s.o. stypendium MEN może być przyznane uczniowi szkoły publicznej dla młodzieży lub szkoły niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej dla młodzieży, który uzyskuje wybitne osiągnięcia edukacyjne, w szczególności gdy:

• jest laureatem międzynarodowej olimpiady lub laureatem i finalistą olimpiady przedmiotowej o zasięgu ogólnopolskim lub turnieju,
• jest laureatem konkursu na pracę naukową, organizowanego przez instytucję naukową lub stowarzyszenie naukowe,
• uzyskuje w szkole ponadpodstawowej najwyższe wyniki w nauce według indywidualnego programu lub toku nauki,
• uczestniczy w zajęciach w uczelni przewidzianych tokiem studiów na podstawie postanowień regulaminu studiów dotyczących warunków uczestniczenia wybitnie uzdolnionych uczniów w zajęciach przewidzianych tokiem studiów,
• uzyskał wysokie wyniki we współzawodnictwie sportowym na szczeblu krajowym lub międzynarodowym.

Stypendium przyznaje MEN, który ogłasza na swoich stronach internetowych liczbę stypendiów oraz wysokość stypendium w każdym roku szkolnym.

Zgodnie z rozp. RM z dn. 14.06.2005 r. wniosek o przyznanie stypendium dla ucznia spełniającego warunki ustawowe przedstawia kuratorowi oświaty rada pedagogiczna szkoły – na podstawie uchwały podjętej po zakończeniu klasyfikacji rocznej i po zasięgnięciu opinii rady szkoły, jeżeli została ona powołana. Wniosek przekazuje się w terminie do zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych – w przypadku uczniów klas programowo najwyższych, albo do 10 lipca – w przypadku uczniów pozostałych klas. Kurator, w terminie do 30 lipca każdego roku, przedstawia MEN otrzymane wnioski (wraz ze swoją opinią). Stypendium jest wypłacane jednorazowo na rachunek bankowy ucznia lub jego rodziców (lub na ich wniosek – w inny sposób).

Stypendium MKiDN

Stypendium MKiDN może być przyznane uczniowi szkoły artystycznej prowadzącej kształcenie w zawodzie artystycznym. Przysługuje ono uczniowi, który uzyskał w okresie (semestrze) bardzo dobrą średnią ocen z przedmiotów artystyczno-zawodowych lub jest laureatem międzynarodowego lub krajowego konkursu artystycznego.

Stypendium może być przyznane nie wcześniej niż po ukończeniu pierwszego roku nauki w danym typie szkoły artystycznej i nie częściej niż raz w roku. Stypendium przyznaje MKiDN, który ogłasza na swoich stronach internetowych liczbę stypendiów oraz wysokość stypendium w każdym roku szkolnym.

Zgodnie z rozp. RM z dn. 14.06.2005 r. wniosek o przyznanie stypendium dla ucznia spełniającego warunki ustawowe przedstawia ministrowi dyrektor szkoły artystycznej w terminie do 15 kwietnia – w przypadku uczniów klas programowo najwyższych, albo do 15 września – w przypadku uczniów pozostałych klas. Stypendium jest wypłacane jednorazowo na rachunek bankowy ucznia lub jego rodziców (lub na ich wniosek – w inny sposób).